O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

15.1. O’zbekiston  iqtisodiyoti  raqobatbardoshligini  oshirishda 
modernizatsiya jarayonlarining o’rni. 
Milliy 
xo’jaliklar 
barqaror 
rivojlanishining 
muvaffaqiyatli 
strategiyasi,  eng  avvalo,  raqobatbardosh  iqtisodiy  tizimning  real 
sharoitlarini  xolisona  baholash  va  uni  tushunib  yetish  hamda  boshqarish 
mexanizmining  yangi  metodologik  yo’nalishlarini  ishlab  chiqishga 
bog’liqdir.  Turli  darajada  rivojlangan  iqtisodiy  tizimlar  faoliyat 
yuritishining va iqtisodiyotning barqaror rivojlanishiga ta’sir kursatadigan 
barcha  omillarni  e’tiborga  oluvchi  bozor  muxitining  qat’iy  talabi  sifatida 
raqobatbardoshlikni tan olishga asoslangan tizimli metodologik yondashuv 
milliy  iqtisodiyotni  takomillashtirishning  to’liq  tizimini  tashqil  etishga 
imkon yaratadi. Jahon talablarining o’zgarib turuvchi sharoitlarida bunday 
yo’nalishlar  iqtisodiy  tizimlarni  liberallashtirish  va  davlatlarning  milliy 
raqobatbardosh  ustuvorliklaridan  foydalanish  hamda  o’z  iqtisodiyotini 

---

218 
 
takomillashtirishni  amalga  oshirish  mu-ammolarini  birinchi  navbatdagi 
vazifalari qatoriga kiritadilar. Shuning uchun ularni nafaqat alohida, balki 
bir-biriga  bog’liqligini  hisobga  olgan  holda  o’rganish  muhimdir. 
“Jamiyatni,  avvalo  ichki harakatlantiruvchi kuchlar ta’siri ostida  o’zgarib 
borayotgan bir butun ijtimoiy tizim sifatida bayon etish asosiy ilmiy vazifa 
hisoblanadi”
53
.  
Respublikada  iqtisodiy  modernizatsiya  dinamikasi  ishlab  chiqarish 
munosabatlari  va  iqtisodiy  aloqalarning 
o’zgarishida, jahon bozorining tarkibiy qismi 
sifatida  milliy  bozorning  shakllanishida, 
O’zbekiston 
iqtisodiyotining 
tuzilmaviy 
qayta  qurishda  aks  etayotgan  iqtisodiy 
plyuralizm 
tomoniga 
jamiyatning 
harakatlanishini kursatmoqda. 
Biroq  iqtisodiy  rivojlanish  jarayonlari  oddiy  tarzda  kechayotgani 
yo’q.  Negaki,  milliy  iqtisodiyot  raqobatbardoshligini  ta’minlash 
strategiyasini  umumdavlat  rivojlanish  strategiyasiga  tartibli  tarzda  kiritish 
sharti  bilan  jahon  xo’jaligiga  mavjud  sharoitlarga  mos  integratsiyalashish 
yo’llarini izlab topish vazifasi keskin turibdi. 
O’zbekistonda  modernizatsiya  jarayonining  o’ziga  xosligi  xam  bir 
qator  xususiyatlarni  oldinga  surmoqda.  Jamiyatimizda  so’z  faqat 
iqtisodiyotning  ra-qobatbardoshligini  oshirish  tomoniga  o’zgarish  haqida 
emas,  balki  milliy  iqtisodiyotni  erkinlashtirish  va  uning  vazifalarini 
markazlashishdan  xolis  qilish,  ya’ni  iqtisodiy  xavfsizlikni  ta’minlab  bera 
ola-digan yangi davlatchilikni va samarali iqtisodiyotni yaratish to’g’risida 
ham bormoqda. 
Globallashuv  jarayonlari  bilan  birga  ko’zatiladigan  iqtisodiyotdagi 
tarkibiy islohotlar bir tekis bo’lmagan tavsifga ega. Bunda moliya va tovar 
bozorlari,  mehnat  va  kapital  bozorlari  tubdan  o’zgaradi.  Bo’larning 
barchasi  esa,  o’z  navbatida,  kommunikatsiya  oqimlari  tuzilmalari  va 
institutlarning 
o’zaro 
munosabatlari 
bo’yicha 
yuzaga 
kelgan 
xususiyatlarini xam sezilarli tarzda o’zgartirib yuboradi. 
                                                 
53
 Saidov K.S., Seytmuratov R.A., boshq. Sotsial iqtisodiyot. - T.: “O’ZBEKISTON”, 2006. 92 b. 

---

219 
 
Globallashuv  jarayonlarining  talablarini  korxona,  mintaqa  va 
davlatlar raqobatbardoshligini oshiribgina belgilab olish mumkin. Shuning 
uchun,  raqobat  ustunliklari  shakllanayotgan  bir  paytdagi  iqtisodiy  ti-
zimning  faol  xolati  -  raqobatbardoshlik  -  jamiyat  rivojlanishining  asosi 
hisoblanadi,  bunda  u  alohida  iqtisodiy  sub’ektlar  (tadbirkorlar)ning 
birlashmasi  emas,  balki  xo’jalik  yurituvchi  sub’ektlar  -  korxonalar  bilan 
bir qatorda davlat va ijtimoiy institutlar ham iqtisodiy agentlar xisoblanib, 
yagona va bir butun organizm sifatida shakllanadi. 
O’zbekistonda  bozor  iqtisodiyotiga  o’tish  jarayonlari  va  uning 
makroiqtisodiy  dinamikaga  ta’sirini  taxlil  qilish  natijasida  o’tish  davri 
mobaynida  milliy  iqtisodiyot  rivojlanishining  uchta  asosiy  bosqichi 
aniqlandi. 
I  bosqich.  Bozor  asoslarini  yaratish  va  iqtisodiyotning  bosqichma-
bosqich  o’zgarishi  (1991  yildan  1996  yil  oxirigacha).  Bunda 
O’zbekistonning  Sharqiy  Yevropa  va  MDHning  boshqa  mamlakatlaridan 
farq  etuvchi  o’ziga  xosligi  -  iqtisodiy  islohotlarning  tadrijiy  xarakteri  va 
ijtimoiy-iqtisodiy  barqarorlikni  saqlab  qolinganligidadir.  Isloxotlarning 
dastlabki  yillarida  hukumatning  asosiy  kuchi  bozor  iqtisodiyotining 
me’yoriy-huquqiy  bazasi  va  institutsional  asoslarini  yaratishga  safarbar 
etildi,  davlat  boshqaruv  organlarining  vazifalari  tubdan  o’zgartirildi  va 
kichik  hamda  xususiy  biznesni  rivojlantirish  uchun  barcha  sharoitlar 
yaratib berildi. 
II  bosqich.  Tashqiliy-huquqiy  bazaning  yaratilishi,  davlatning 
tuzilmaviy-investitsiya 
siyosatini 
o’tkazishdagi 
ishtiroki, 
bozor 
islohotlarining  bosqichma-bosqichligi.  O’zbekistonda  bir  vaqtda  uchta 
yirik va murakkab muammo hal etildi. Bu - iqtisodiyotda institutsional va 
tuzilmaviy  qayta  qurishlar  makroiqtisodiy  va  moliyaviy  barqarorlikni 
ta’minlash (1996-2000 yillar). 
III  bosqich.  Bozor  islohotlarini  chuqurlashtirish  va  iqtisodiyotni 
liberallashtirish  (2001  yildan  hozirgacha).  Bu  bosqich  boshqalaridan,  eng 
avvalo,  valyuta  bozorini  erkinlashtirish  va  soliq  jarayonlarining  ka-
maytirilishi bo’yicha tashlangan katta qadamlari bilan ajralib turadi. 
Bunda  tovarlar  eksporti  va  importi  bilan  shug’ullanuvchi 
tadbirkorlarni qayd qilish tadbirlarining soddalashtirilishi; Tashqi iqtisodiy 

---

220 
 
aloqalar,  investitsiya  va  savdo  vazirligida  import  bo’yicha  bitimlarni 
avvaldan  ro’yxatdan  o’tkazish  tadbirining  bekor  qilinishi;  raqobatbardosh 
tayyor  iste’mol  tovarlari  ishlab  chiqaruvchi,  xorijiy  investitsiyalar 
kiritilgan,  qo’shimcha  qiymat  solig’idan  tashqari  byudjetga  ajratiladigan 
barcha  turdagi  soliq  va  to’lovlardan  ozod  qilingan  korxonalarning  ishlab 
chiqarishini  rag’batlantirish  bo’yicha  qo’shimcha  tadbirlarning  qabul 
qilinishi;  turli  operatsiyalar  va  axborot  almashinuvi  yago-na  elektron 
tizimining yaratilishi ayniqsa muxim.