O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

9.4.  Raqobatbardoshlikni baholashning tabaqalashuvi 
Mamlakatning 
raqobatbardoshligini 
baxolash. 
Mamlakatning 
raqobatbardoshligi  erkin  va  halol  raqobat  sharoitida  mamlakatning  jahon 
bozori  talablarini  qondiruvchi  tovarlarni  ishlab  chiqarish  va  xizmatlar 
kursatish qobiliyati sifatida ta’riflash mumkin. 
Mamlakatning 
raqobatbardoshlik 
kursatkichi, 
birinchi 
galda 
mamlakatning  jaxon  bozoridagi  mavqeini  tavsiflovchi,  shuningdek,  tovar 
va  tovar  ishlab  chiqaruvchining  hamda  tarmoqning  raqobatbardoshligini 
birlashtiruvchi umumiy kursatkich hisoblanadi. 

---

137 
 
Tarixan  mamlakatlarning  raqobatbardoshliga  kontseptsiyasi  milliy 
iqtisodiyotning xalqaro mehnat taqsimoti va xar bir mamlakatning xalqaro 
savdodagi rolini asoslab beruvchi qiyosiy ustunliklari  (arzon  mehnat, boy 
tabiiy  resurslar,  qulay  jug’rofiy,  iqlim,  infratuzilma  omillari  va  h.k.) 
nazariyasiga asoslangan. 
Mamlakatlararo 
raqobatbardoshlik 
sohasida  olib  borilgan  ilmiy  tadqiqotlarda 
Jahon 
iqtisodiy 
forumining 
raqobatbardoshlik  bo’yicha  har  yillik 
ma’ruzalarida  chop  etiladigan  ishlanmalari 
ajralib 
turadi 
(“The 
G1oba1 
Cometitiveness  Report”).  Jahon  Iqtisodiy  Forumi  (JIF)ning  mamlakatlar 
raqobatbardoshligini 
baxolash 
metodikasi 
amaliyotda 
keng 
qo’llanidadigan  metodikalardan  biri  bo’lib,  u  12  ta  bo’lim  bo’yicha 
guruxlashgan 188 ta kursatkichga asoslanadi. 
 
,
ni
 
П
cmpi
bi
Kcmp
n
i
i
П



 
bu  yerda  K
cmp
  -  mamlakat  raqobatbardoshligi  kursatkichi,  birlik 
ulushi; b
i
 - raqobatbardoshlikning i-omili kursatkichi, birlik ulushi; Pcmpi 
-  mamlakat  i-omilining  absolyut  qiymati;  P
cmp
  -  mamlakatning  unga 
intilishi lozim bo’lgan i-omilining me’yoriy (rejali) qiymati. 
Shunday 
qilib, 
mamlakatning 
raqobatbardoshligini 
raqobatbardoshlikning eng muhim omillarini hisobga olgan holda hisoblab 
chiqish  mumkin  -  bu,  birinchidan.  Ikkinchidan,  Mazkur  formulada 
mamlakatda raqobatbardoshlikning real holati hisobga olingan va u me’yor 
bilan, ya’ni jahondagi eng yaxshi kursatkich bilan taqqoslanadi. 
Mamlakat  raqobatbardoshligi  omillari  (kursatkichlari)ning  tahlili 
milliy iqtisodiyotlar rivojlanishning jaxon tendentsiyalaridan kelib chiqqan 
holda  ular  ichidan  mamlakat  iqtisodiyotining  rivojlanishiga  va  uning 
raqobatbardoshligini  oshirishga  katta  ta’sir  kursatuvchi  asosiylarini 
aniqlash imkonini beradi, xususan, inson salohiyatini rivojlantirish (ta’lim, 
sog’liqni  saqlash,  ijtimoiy  soha),  fan-texnika  inqilobi,  innovatsiyalarni 
rivojlantirish va h.k. 

---

138