O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

9.3.  O’zbekistonda paxta majmuining tarkibi va takomillashtirish 
yo’nalishlari 
Respublikamiz 
paxta 
majmuini 
rivojlantirish 
va 
uning 
raqobatbardoshligini  oshirish  vazifasi  nafaqat  tarmoqlar  ishlab  chiqarish 
bazasini  asta-sekin  yangilash  va  modernizatsiya  qilishdan,  balki  yangi 
ishlab  chiqarishlarni  tashqil  etish  va  innovatsiya  tadbirkorlik  loyihalar 
amalga  oshirilishini  rag’batlantirishdan  iborat,  bu  jahon  moliyaviy  va 
texnologik resurslaridan foydalanish imkoniyatini ta’minlaydi. 
Respublikamiz  sharoitida  Mazkur  vazifalarni  tayyor  mahsulot 
eksport  yetkazib  berish  hajmini  kengaytirish  va  ularning  yalpi  ichki 
mahsulotdagi  ulushini  oshirish  hisobidan  hal  etish  mumkin,  chunki  jahon 
bozorlarida xom ashyo tovarlarining narxlari pasayish tendentsiyasiga ega. 
Shuning  uchun  ushbu  holatda  mamlakat  eksportining  umumiy  hajmida 
paxta  xom  ashyosi-ni  yetkazib  berishga  qaraganda  tayyor  mahsulot 

---

135 
 
ulushini oshirish maqsadga  muvofiqdir. Ekspertlar baholariga ko’ra paxta 
xom  ashyosi  birligidan  olingan  bir  tayyor  maxsulot  birligi  eksportdan 
tushumlarni  20  marta  oshiradi,  ya’ni  tayyor  maxsulotning  qo’shilgan 
qiymati  xom  ashyo  qiymatidan  20  marta  ko’p.  Shuning  uchun  xozirgi 
vaqtda respublika iqtisodiyotini ri-vojlantirishning asosiy yo’nalishlaridan 
biri  paxta  majmuining  iqtisodiy  salohiyatini  saqlab  qolish  va 
kengaytirishdan iborat
37
. 
Respublika paxta majmuida ishlab chiqarish samaradorligini oshirish 
uchun  mamlakatimizda  iqtisodiyot  davlat  tomonidan  tartibga  solinishi 
zarur,  bu  Mazkur  majmua  tarmoqlari  uchun  qulay  shart-sharoit  yaratadi, 
xususan: 
1)  milliy  xo’jalikda  samarali  rag’batlantiruvchi  iqtisodiy  siyosatni 
amalga  oshirish,  xorijiy  va  ichki  investitsiyalarni  jalb  qilish  imkonini 
berish  barqaror  makroiqtisodiy  kon’yunkturani  qo’llab-quvvatlash,  bu 
ichki  iste’mol  talabini  qondirish  imkonini  beradi  va  sarmoyaning  tez 
aylanishiga, uning asosida esa ishlab chiqarishni kengaytirishga imkoniyat 
yara-tadi; 
2) samarali raqobat xisobidan eksport hajmini tezda oshirishga qodir 
bo’lgan  xususiy  sarmoya  ishtirokini  rag’batlantirish,  aktsiyadorlik 
jamiyatlari  va  boshqa  korxonalarda  davlatning  ulushini  qisqartirish  yo’li 
bilan davlatning xo’jalik faoliyatiga aralashuvini kamaytirish; 
3)  tashqi  savdodan  keladigan  daromadni  davlat  va  ishlab 
chiqaruvchilar  o’rtasida  taqsimlash  tizimini  ishlab  chiqaruvchilarni 
eksportga  yo’naltirilgan  mahsulotni  ishlab  chiqarishni  kengaytirishga 
rag’batlan-tirish  tomonga  o’zgartirish.  Masalan,  qishloq  xo’jaligidan 
daromadni  undirishning  hozirgi  tizimi  Mazkur  tarmoqning  rivojlanishiga 
to’sqinlik qilmoqda, bu qishloq joylarida daromadlarning pasayishiga olib 
keladi  (respublikamiz  aholisining  taxminan  60  foizi  aynan  qishloqda 
yashaydi). O’z navbatida, bunday vaziyat yengil, kimyo sanoati va qishloq 
xo’jaligi  mashi-nasozligi  tarmoqlari  mahsulotlariga  nisbatan  katta  va 
barqaror  talabni  shakllantirish  imkonini  bermaydi,  ushbu  mahsulotlarni 
ishlab chiqarishda respublikamiz qiyosiy ustunliklarga ega; 
                                                 
37
 
Statisticheskoe obozrenie Uzbekistana. 2008-2015.  Uzbekistan v sifrax. 2015. – T.:, Goskomstat Uzbekistana 2015. 
– 188 str
 

---

136 
 
4) aholi omonatlarini bank tizimiga jalb qilish hisobidan tarmoqlarni 
moliyalash uchun kredit bozorining samarali ishlashini ta’minlash; 
5)  tayyor  mahsulot  eksportchilariga  o’ziga  xos  xususiyatli 
xizmatlarni  kursatuvchi,  jahon  bozori  kon’yunkturasi  haqidagi  axborotni 
taqdim  etuvchi  ixtisoslashgan  korxonalar  faoliyatini  yaxshilash  hisobidan 
paxta  majmuida  ishlab  chiqaruvchilarni  davlat  tomonidan  qo’llab-
quvvatlashni  kuchaytirish,  potentsial  bozorlar  va  sheriklar  marketing 
tadqiqotlarini o’tkazish va h.k. 
6)  ishlab  chiqarishni  modernizatsiya  qilishni  rag’batlantirish, 
innovatsiyalar  va  fantexnika  taraqqiyoti  yutuqlarini  joriy  etish,  chunki 
tarmoqlar  texnologik  darajasi  va  ishlab  chiqarish  bazasining  jahon 
darajasidan  ortda  qolishi  mamlakatning  raqobat  jihatdan  ustunliklari 
yo’qotilishiga olib kelishi mumkin; 
7)  iqtisodiyotda  raqobat  muxitini  shakllantirish  va  rivojlantirish 
maqsadida  institutsional  o’zgarishlarni  kuchaytirish,  xususan:  biznesning 
o’zini  o’zi  tashqil  etishini  rag’batlantirish;  monopoliyalar  va  monopol 
birlashmalar  tashqil  etilishi  ustidan  samarali  nazoratni  amalga  oshirish; 
kichik va o’rta biznesni rag’batlantirish va qo’llab-quvvatlash. 
Yuqorida  ta’kidlanganidek,  paxta  majmui  mamlakat  yalpi  ichki 
mahsulotida  katta  ulushga  ega,  lekin  shunga  qaramay  uning  o’sish 
sur’atlari ehtiyojlar va imkoniyatlardan sezilarli darajada ortda qolmoqda. 
Shuning  uchun  paxta  majmuini  yanada  rivojlantirish,  uning  iqtisodiyotga 
qo’shadigan  ulushini  oshirish  respublikani  iqtisodiy  o’stirishning  asosiy 
manbala-ridan biri hisoblanadi.