|
11.2. Firmaning bozordagi hukmronligini oshishi
Raqobatning asosiy quroli bo’lib, talabni shakllantirish va sotishni
rag’batlantirish vositalari xizmat qiladi. Asosiy axborotni xaridorlar tovar
ishlab chiqaruvchilardan olishadi. Xaridorlarni asosan tovarning iste’mol
qiymati qiziqtiradi. Raqobat asosan quyidagi ko`rinishlarda bo’lishi
mumkin: tovarlarning xizmatlari bo’yicha, bir xil extiejni qondirishga
qaratilgan raqobat, bir xil tovarni xar xil firmalar ishlab chiqarishr orqali
bo’ladigan raqobat; yoki bir xil firma tomonidan xar xil modifikatsiyada
tovar ishlab chiqarishr.Narxlar orqali raqobatlashish eng keng tarkalgan.
Xozirgi davrda raqobat o’ziga xos qiyofa kasb etmoqda. Narxlar
soxasida raqobat ishlab chiqarishrni xarajatlar eng kam bo’ladigan
mamlakatlarda yo’lga quyishni talab qiladi.Narx bilan raqobat utmishda
erkin bozor raqobati bo’lgan, bozorda bir xil tovarlar xar xil narxlar bilan
sotilgan davrlarda paydo bo’lgandi.
Ishlab chiqaruvchi narxni pasaytirish bilan o’z tovarini ajratib
kursatishga, unga e’tiborni qaratishga va pirovard natijada o’zi istagan
41
. Gorbunov A. Natsionalnaya konko’rentosposobnost. – M.: «Ankil», 2010. – 256 s.
163
bozor xissasini egallashga erishgan. Xozirgi zamon bozor sharoitlarida
narx bilan ochiq raqobat amal qilmaydi, chunki ishlab chiqaruvchilardan
biri narxni pasaytirishi bilan uning raqibi xam shu ishni qiladi, bu esa
firmaning bozordagi mavqeini o’zgartirmaydi, balki, umuman tarmoqdagi
foydaning pasayishiga, asosiy fondlarni yangilash va kengaytirish uchun
investitsiyalarning kamayishiga olib keladi. Natijada kutilgan zafar va
raqiblarni surib chiqarishr urniga kutilmagan xonavayronlik va sinish yuz
beradi. Shu sababli sanoat monopoliyalari narxlarni iloji boricha o’zoqrok
ushlab turishga, tannarxni xamda marketing xarajatlarini tobora pasaytirib,
foydani strategiyasiaytirishga intiladi. Fan-texnika taraqqiyoti yutuqlari
tufayli
raqobatning
narx
bilan
boglik
bo’lmagan usullaridan
foydalanishning qulay sharoitlari yuzaga keldi.
Narxsiz raqobatda tovarning narxi emas, balki uning yukori sifat, past
iste’mol narxi, zamonaviy dizayn, servis xizmati, ishlab chiqargan firma
shuxrati raqobat kurashining asosiy omiliga aylanadi. Narxni pasaytirib
bozorni egallash strategiyasini urganishda quyidagi savollarga javob
topiladi:
-boshka tovarlarni raqobatbardoshligini belgilovchi omillar kaysilar?
-raqobatchi firmalarning reklama vositalari va sotishni rag’batlantirish
usullarikanday?
-kaysi savdo belgilari ishlatilmokda?
-raqobatchilar tovarlarining uramasi-bezaklari, dizaynida nimalar ko’zga
tashlanmokda?
-tovarni kafolatli va undan keyingi ishlatish davrlarida kanday servis
taklif qilinmokda?
-milliy savdo tarmoqlari orqali tovar sotilmokdami yoki firma o’z
shaxobchasini ochganmi?
-raqobatchilar kullaetgan tovar xarakati (transport, zaxiralar xajmi,
omborlari va ularning joylanishi.Natijada raqobatchi shundjay xarakat
qilishyapti? Boshkacha yo’li yukmi? Degan savollarga javob topiladi.
P.S.Zavyalov fikricha “Raqobatbardoshlik deganda, tovarning bozorda
xaridorgirligini ta’minlaydigan iste’mol va qiymat tavsiflari majmuini,
ya’ni o’xshash raqobatchi tovarlarni ayirboshlashga taklif katta bo’lgan
sharoitlarda xuddi shu tovarni pulga ayirboshlanish kobiliyatini tushunmok
164
lozim”.
Xaridorning xarajatlari ikki kismdan tashqil topadi, uning bir kismini xarid
xarajatlari (tovar narxi), ikkinchi kismini uni iste’mol etish bilan boglik
xarajatlar tashqil etadi.
Raqobatbardoshlik keng tushuncha bo’lib, unga strategiyasilab omillar
ta’sir etadi.
Firmaning raqobatbardoshligi darajasini baxolashda tarmoq bozorida
raqobat kurashi jadalligini belgilaydigan omillar taxlil uchun asos sifatida
xizmat qiladi.Bu omillarga quyidagilar kiradi:
1. Raqobatchi firmalar soni, va ularni kiesiy kuvvati;
2. Raqiblar xarakatlarining diversifikatsiyalashuvi darajasi;
3. Bozordagi talab xajmini urganish;
4. Maxsulotni tabakalashuvi darajasi;
5. Iste’molchining bir ishlab chiqaruvchidan boshkasiga kuchish
xarakatlari;
6. Bozordan chikib ketish tusiklari va ularning darajasi.
7. Bozorga kirib kelish va uning darajasi.
8. Yendosh tarmoq bozorlaridagi vaziyat.
9. Raqiblar strategiyasidagi farklar.
10.
Ushbu bozorda raqobat uchun aloxida sabablarning bo’lishi,
raqobat darajasi bozorning aloxida bir jalb etuvchanlik yoki aksincha
bezdiruvchanlik xususiyatlari bilan xam belgilanadi.
J.J.Lamben raqobatli afzalliklarni ikkita keng kategoriyalarga
guruxlaydi – tashki va ichki raqobatli afzalliklar, ya’ni firma va tovarni
raqobatdoshligini tavsiflovchi raqobatli afzalliklardir. Tashki raqobatli
afzallik tovarni “bozor kuchini ifodalaydi, ya’ni u bozorni imtiyozli
raqobatchidagiga nisbatan yukorirok sotish narxlarini qa’bul qilishga
majbur qila oladi va mavjud tovarlardan norozi bo’lgan xaridorlarning
istaklarini aniqlash va qondirishdagi afzalliklarga tayanadi. Ichki raqobatli
afzallik firmaning ishlab chiqarishr xarajatlari, raqobatchidan ko’ra
kamroq tannarxga erishishga imkon beruvchi va ishlab chiqaruvchi uchun
qiymat xosil qiluvchi tovarga asoslangan xamda sotish narxlarining bozor
165
yoki raqobat tomonidan pasaytirilishiga strategik darajada bardoshli
qiluvchi yuqoriroq unumdorlik oqibatidir”
42
Tovarni jalb etuvchanligi va raqobatbardoshligini ifodalovchi omillar
klassifikatsiyasi sxemasini zanjir ko`rinishida kursatish mumkin:
narx – sifat – servis – marketing muxit. Raqobatbardoshlik sifat va qiymat
omillari bilan boglikdir. Ular sifat, iktisodiyot va marketing kursatkichlari
yordami bilan tulik tavsiflanishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
