O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

10.2. Iqtisodiyotning  real  sektori  tarmoqlarida  raqobat 
muhitini shallantirishning innovatsion omillari. 
 
Milliy  iqtisodiyotning  raqobatbardoshligini  oshirish  innovatsiyaviy 
jarayonlarni faollashtirish bilan o’zviy bog’liq. 
Raqobatbardoshlikka erishishning zamonaviy modellari iqtisodiyotni 
rivojlantirishning  umumiy  tusga  ega  va  raqobat  muxitini  shakllantirish 
xususiyatlaridan  iborat.  Bu  omillar  quyidagilar:  ishlab  chiqarishning  sifat 
nuqtai  nazaridan  ahvoli  va  uning  samaradorligi;  xodimlarning  ilmiy 
salohiyati,  malakasi,  ilmiy-texnik  yutuqlari;  asosiy  raqobatbardosh 
tarmoqlarda  turdosh  va  xizmat  kursatuvchi  kichik  tarmoqlar  ahvoli;  talab 
shartlari; korxona strategiyasi va tarkibi. 
Raqobat  muhitini  shakllantirish  uchun  mahalliy  mahsulotlarning 
ichki  bozorda  xam,  tashqi  bozorda  ham  yuqori  raqobatbardoshligini 

---

148 
 
saqlash  maqsadida  quyidagi  vazifalarni  yechish  maqsadga  muvofiq: 
barcha  tovar  ishlab  chiqaruvchilar  uchun  ichki  bozorda  teng  raqobat 
imkoniyatlarini  yaratish  hamda  milliy  ishlab  chiqaruvchilarni  tashqi 
bozorlarda 
qo’llab-quvvatlash. 
Iqtisodiy 
taraqqiyotning 
bugungi 
bosqichida  davlat  milliy  manfaatlardan  kelib  chiqadigan  va  jahondagi 
vaziyatni  hisobga  oladigan  o’zoq  muddatli  raqobat  siyosatini  ishlab 
chiqishi lozim. 
So’nggi 
yillarda 
O’zbekistonda 
innovatsiya 
siklini 
markazlashtirmasdan  tashqil  qilishning  yangi  shakl  va  usullari  paydo 
bo’lmoqda.  Yangi  bo’g’inlar  yuzaga  kelishining  jadal  jarayoni 
kechmoqda,  uning  asosiy  vazifasi  injiniring  va  joriy  ishlarini  bajarishdir. 
Yangiliklarni  kiritishga  "tadbirkorlarcha"  yondashuv  tobora  keng  tarqalib 
bormoqdaki, bunda kashfiyotchi yangiliklarni ishlab chiqish va joriy qilish 
bo’yicha  ishlarning  rahbariga  aylanmoqda.  Oxirgi  mahsulotning 
raqobatbardoshligini  yanada  kengroq  ta’minlashning  zarur  sharti 
innovatsiya  faoliyatini  boshqarishni,  aqliy  faoliyat  natijasini  xalqaro 
bozordagi  keskin  raqobatga  dosh  bera  oladigan  tovar  darajasigacha  olib 
chiqish mexanizmini ta-komillashtirishdan iborat
39
. 
Ilmiy-texnikaviy  va  ilmiy-ishlab  chiqarish  birlashmalari,  ilmiy-
sanoat  uyushmalari  va  boshqa  yirik  markazlarning  O’zbekistondagi 
faoliyati  samaradorligi  ular  qoshida  kichik  ilmiy-ishlab  chiqarish 
korxonalarini tashqil qilish yo’li bilan oshirilishi mumkin, ularning asosiy 
vazifasi  ilmiy 
ishlanmalar  va  ixtirolarning  keng  ko’lamliligini 
ta’minlashdir. 
       O’zbekiston  sharoitida  innovatsion  korxonalarning  muvaffaqiyatli 
faoliyatini ta’minlash ishida quyidagi vazifalarni hal qilish katta ahamiyat 
kasb etadi: 
-  asosan  maahalliy  menejerlarning  malakasiga  bog’liq  bo’lgan, 
yangiliklarni izlash va o’zlashtirishga moyil muxitni yaratish; 
- 
butun 
innovatsiya 
faoliyatining 
iste’molchi  ehtiyojlariga 
bo’ysundirilishi; 
-  "tadqiqot  -  ishlab  chiqarish  -  sotish"  jarayonini  tezlashtirish 
                                                 
39
 Gorbunov A. Natsionalnaya konkurentosposobnost. – M.: «Ankil», 2010. – 256 s 

---

149 
 
maqsadida boshqarmada darajalar sonini qisqartirish; 
- yangiliklarni ishlab chiqish va joriy etish muddatlarini qisqartirish. 
Innovatsiya  muxitining  bugungi  axvoli  qisqa  muddatlarda  mahalliy 
biznesning  innovatsion  yo’nalganligining  yuqori  darajasiga  erishishga 
imkon  bermaydi.  Shu  bois,  uni  rivojlantirish  davlatning  turli  yo’na-
lishlardash  sa’yharakatini  taqozo  etadi.  Jamiyatning  innovatsion 
rivojlantirishga  o’tishni  yangi  tovarlarni  o’zlashtirishda  standartlashtirish 
va  sertifikatlashning  buyruqbozlik  qonun-qoidalari,  yangi  ishlab 
chiqarishlarni joriy etish bo’yicha texnik xizmatlarga idoraviy monopoliya 
to’sqinlik qiladi. 
Bir  vaqtning  o’zida  innovatsiya  faoliyatini  faollashtirish  ilmiy 
tadqiqot  institutlari,  oliy  o’quv  yurtlari  va  ushbu  masalalar  bilan 
shug’ullanuvchi kompaniyalar faoliyatiga bog’liq bo’ladi. 
Shunday  qilib,  innovatsion  vektor  (narx,  soliq,  tuzilmaviy, 
mintaqaviy  va  hokazo)  davlat  iqtisodiy  siyosatining  har  bir  yo’nalishida 
hisobga  olinishi  kerak.  Resurslarni  asosiy  yo’nalishlarda  jamlashga 
yordam 
beradigan 
va 
iqtisodiyot 
tarmoqlarining 
innovatsion 
imkoniyalarini kengaytiradigan samarali sanoat siyosatini ishlab chiqish va 
amalga  oshirish  innovatsiyalarni  rivojlantirish  uchun  muxim  rezerv  va 
baza vazifasini o’taydi. 
Iqtisodiyotning innovatsion rivojiga to’sqinlik qiladigan boshqa omil 
amaldagi standartlashtirish va sertifikatsiyalash tizimidir. So’nggi yillarda 
davlat  tomonidan  ko’rilgan  choralar  Mazkur  jarayonning  oshkoraligini 
ta’minladi,  norasmiy  to’lovlarga  "ehtiyoj"ni  kamaytirdi  va  hujjatlarni 
o’tkazish  muddatini  qisqartirdi.  Shu  bilan  birga,  Mazkur  cho-ralar  hali 
ko’pgina muammolarni xal qilishga zamin yaratgani yo’q. 
O’zbekiston  sanoatida  innovatsiya  faoliyatini  kengaytirish  uchun 
firma  doirasida  maxsus  tashqiliy  tuzilmalarni  yaratish  (texnik  markazlar, 
ilmiy-tadqiqot  va  ishlab  chiqarish  bo’linmalari  faoliyatini  muvo-
fiqlashtiruvchi  ilmiy  va  tajriba  ishlanmalarini  rejalashtirish  bo’yicha 
maxsus  guruxlar,  vaqtinchalik  texnik  guruxlar  va  xokazolar),  turli 
xizmatlar  vaqillari  bilan  hamkorlikda  ilmiy-texnikaviy  loyixalarni, 
tadqiqotchilar  stajirovkalarini  muxokama  qilish  kabi  usullarni  qo’llash 
maqsadga muvofiqdir. 

---

150 
 
Shunday  qilib,  innovatsion  vektor  davlat  iqtisodiy  siyosatining  har 
bir yo’nalishida ko’zda tutilishi kerak (narx, soliq, tuzilmaviy, mintaqaviy 
va  hokazo).  Innovatsiyalarni  rivojlantirishda  resurslarni  asosiy  sohalarda 
jamlashga  yordam  beradigan  samarali  sanoat  siyosatini  ishlab  chiqish  va 
joriy  qilish  muxim  baza  va  rezerv  vazifasini  o’taydi  va  iqtisodiyot 
tarmoqlarining 
innovatsion 
imkoniyatlarini 
oshiradi. 
Innovatsiya 
faoliyatini  kengaytirish  uchun  tashqiliy  va  institutsional  muxitni 
yaxshilash  kerak.  Mazkur  muxitda  novatorlik  faoliyati  innovatsion 
jarayonning barcha ishtirokchilari uchun iqtisodiy foydali bo’lishi lozim.