O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti «Kasbiy ta’lim» kafedrasi

Mehnat faoliyatini tashkil etishga qo’yiladigan talablar
Mehnat 
faoliyatining 
axloqiy 
asosda, 
ijtimoiy-
g’oyaviy 
mazmunga 
egaligi. 
Mehnat 
faoliyatini 
jamoa 
xarakteriga 
egaligi. 
Mehnat 
topshiriqlarini 
berishda 
o’quvchilar 
imkoniyatini 
hisobga olish. 
Mehnat 
faoliyatining 
tizimli va 
rejali 
bo’lishiga 
erishish. 
Mehnat 
faoliyatining 
ijodiy 
xususiyat kasb 
etishi. 
O’quv yurtlarida mehnat tarbiyasini rivojlantirish yo’llarini ijodiy ishlab 
chiqishda shaxs mehnatini tashkil etish metodikasiga jiddiy e’tibor berish kerak. 
Mehnatdan maqsadga muvofiq foydalanilsagina u tarbiyalanuvchilar ma’naviy 
kamolotini omili bo’lib qolishi mumkin. Buning uchun mehnat shaxsni qiziqtirishi, 
jismoniy mehnatgagina emas, balki aqliy mehnat bo’lishi lozim. SHaxs mehnat 
natijasini tushunishi kerak. SHaxs faqat o’quv muassasasidagina emas, undan 
tashqarida ham mehnat qilishi kerak. Mehnat tarbiyalanuvchilar uchun ularning qurbi 
etadigan ijodiy faoliyat bo’lishi lozim. Mehnat tarbiyasini bir qator etakchi 
vazifalarini ajratib ko’rsatish mumkin: 

umumfoydasi uchun mehnat qilish zarurligi; 

talabalarda jamoa mehnat faoliyatida ishtirok etish uchun zarur bo’lgan 
barqaror ma’naviy va irodaviy xislatlarni tarbiyalash; 

talabalarni umumiy bilim va politexnik bilimlar tizimi bilan hozirgi 
zamon ishlab chiqarishda qatnashish uchun zarur bo’lgan maxsus mehnat 
ko’nikmalari va malakalari bilan qurollantirish; 

talabalarga bo’lajak kasbni ongli tanlashda yordam berish; 

mehnat madaniyati asoslarini tarbiyalash, tarbiyalanuvchilarning iqtisodiy 
tarbiyasi. 
Mehnat tarbiyasining vositalari quyidagilar: 
1. 
Ijtimoiy foydali mehnat. 
2. 
Oilaviy mehnat. 
3. 
Mehnat faxriylari va turli mehnat vakillari bilan uchrashuv. 
Mehnat ikki xil bo’ladi: 
Aqliy mehnat. 
Jismoniy mehnat. 
Aqliy mehnat - shaxs uchun eng og’ir mehnatdir. Bu mehnat aqliy zo’r berishni 
talab qiladi, uzoq vaqt davom etadi va qunt bilan shug’ullanishni talab qiladi. Bu 
mehnatning murakkabligi yana shundaki, bundagi natijalarning namoyon bo’lishi 
qiyinroq bo’ladi, bu natijalarni shaxs deyarli tushunmaydi. 
Akliy mehnati jarayonida tarbiyalanuvchilar turli darajada murakkablikka ega 

---

179 
bo’lgan va mustaqillikni turli darajada talab qiladigan bir qator aqliy, hamda amaliy 
xarakterlarni egallaydilar. Bu esa ularda bilimga qiziqishini, aqliy faoliyatning 
samarali turlarini shakllantiradi. 
Akliy mehnati tarbiyalanuvchilarning qurbi etadigan darajada bo’lishi kerak. 
Tarbiyalanuvchilarning qurbi etmaydigan mehnat inson organizmiga ziyon etkazadi. 
O’qishdan ko’nglini sovutishi mumkin. SHu sababli pedagog har bir 
tarbiyalanuvchining yosh xususiyatini va ta’lim olishga individual tayyorligini 
aniqlash, shaxsning e’tibori va tafakkuridagi xususiyatlarini bilishi, mehnat va dam 
olish rejimiga rioya qilishi muhimdir. O’quv mehnatning bosh vazifasi-shaxsni 
o’qishga o’rgatishdan, uni O’quv mehnati metodikasi va texnikasini 
qurollantirishdan, O’zi bilim oladigan bo’lish imkoniyatini berishdan iborat. O’quv 
mehnati jarayonida ta’sir qiladigan ko’nikma va malakalar tarbiyalanuvchilarning 
ijtimoiy foydali unumli mehnatda qatnashishga tayyorgarligiga ijobiy ta’sir 
ko’rsatadi. Tarbiyalanuvchini bo’lajak mehnat faoliyatiga tayyorlash uchun yaxshi 
poydevor bo’ladi. Pedagogning o’quv muassasasi tarbiyalanuvchilarida darsliklar, 
kompyuter texnikasi bilan ishlash ko’nikmasini shakllantirishda mehnat tarbiyasiga 
doir ishi ayniqsa muhim ahamiyatga ega. O’quv mehnati jarayonida aqliy mehnat 
madaniyati hosil qilinadi. O’rtoqlik, xayrixohlik, intizomlilik, uyushqoqlik singari 
fazilatlar tarbiyalanadi. Binobarin, bo’larning bari mehnat tarbiyasini eng samarali 
hal qilish uchun xizmat qiladi. 
Xulosa sifatida shuni ta’kidlash mumkinki, tarbiya jarayoni to’xtovsiz va 
sistemali davom etadigan jarayon bo’lib, unga pedagog, tarbiyachi rahnomalik qiladi 
va tarbiyaning ayni vaqt uchun zarur bo’lgan maqsadini, shu maqsadni hal etishga 
xizmat etadigan faoliyatni belgilaydi. Tarbiyalanuvchilarning ushbu faoliyatga aktiv 
ishtirok etishini ta’minlab, ular o’rtasida ijtimoiy, jamoa, o’rtoqlik aloqalari va 
munosabatlari uchun sharoit yaratadi. 
Tarbiyani yaxshi yo’lga qo’yish uchun uning harakatlantiruvchi kuchini, 
tarbiya jarayoni manbaini yaxshi bilish va hisobga olish muhimdir.