O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta-maxsus talim vazirligi toshkent arxitektura-qurilish instituti bino va inshootlar qurilishi fakulteti >kafedrasi fanidan

Xarajatlar va daromadlarning eng maqbul nisbatiga erishish xarajatlarni boshqarishning bosh maqsadidir. Buning muhim asosi eng avvalo ishlab chiqarish. Boshqa tarmoqlarda bug’alateriya hisobining xususiyatlari hamda uni boshqarishning turli bosqichlarida sarf-xarajatlarning turli-tumanligi,ularni turli boshqarish vazifalari bilan bog’lanishining murakkabligi, quyidagilarni talab etadi: Sarflarning mohiyatini aniqlash; Sarf-xarajatlarni ularni paydo bo’lish joylariga bog’liqligini aniqlash; nazariyasiga asos solgan ingliz iqtisodchisi Uilyam Petti (XVII asr) ta’riflagan. Keyinroq, XIX asrda ishlab chiqarishning sarf-xarajatlari masalasini ko’pgina iqtisodchilar, masalan S.Sismondi, J.Prudon, J.Sey, D.Mil va boshqalar ochib berishga uringan.

2. Qurilish tashkilotlarida yordamchi ishlab chiqarish deganda qurilish ishlarining olib borilishida bevosita va bilvosita ishtirok etadigan yordamchi hamda xizmat ko’rsatuvchi ishlab chiqarish bo’linmalarining faoliyati tushuniladi. Ularga, quyidagilar kiradi: *qurilish materiallari, detallari, konstruktsiya va moslamalarini tayyorlash korxonalari; *energiyaning turli xillari bilan ta’minlash bo’yicha xizmatlarni ko’rsatuvchi bo’linmalar; *transport xizmatlarini ko’rsatuvchi bo’linmalar; *ta’mirlash ishlarini olib boruvchi bo’linmalar; *qurilish ishlarini loyihalarshtirish, tajriba konstruktorlik ishlarini olib boruvchi bo’linmalar; *qurilish ishlari bilan band xodimlarga maishiy, tibbiy, sanitariyagigiena, ovqatlanishni tashkil qilish bo’yicha xizmatlarni ko’rsatish bo’linmalari.

Qurilish, qurilish-montaj va boshqa ishlarni belgilangan muddatlarda tugatilishi va buyurtmachilarga topshirilishida muhim omillardan biri bo’lib qurilish tashkilotlarida turli xildagi hamda tegishli miqdordagi materiallarning mavjudligi hisoblanadi. Ularga qurilish materiallari, yoqilg’i, moylash materiallari,xo’jalik inventarlari va boshqalar kiradi.Qurilish tashkilotlarining moddiy ta’minot bo’limlari materiallarni o’z vaqtida va kerakli miqdorda kelib tushishini ta’minlashlari, moddiy javobgar shaxslar esa ularning butligini va sifatini buzmasdan saqlashlari hamda qurilish maydonchalariga talab qilingan muddatlarda va miqdorlarda etkazib berishlari lozim.Qurilish tashkiloti buxgalteriyasiga materiallarning holati va harakati ustidan uzliksiz nazoratni olib borish, ularni to’g’ri va o’z vaqtida tegishli hujjatlar bilan rasmiylashtirilganligini ta’minlash, bu boyliklarning sintetik va analitik hisobini yuritish, ular to’g’risidagi axborotlarni foydalanuvchilarga o’z vaqtida berish kabi muhim vazifalar yuklatiladi