O'zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti san’atshunoslik fakulteti

4. Urma cholg’u asboblari.


Doira (dap, childirma) – O’zbekistonda keng tarqalgan cholg’u asbobi hisoblanadi. Doira turli tuman tembr, ritmik va dinamik tuslarga ega. U ikki qo’llab chalinadi. Kaft bilan barmoqlarni siqiq tutgan holda doira o’rtasiga urilganda (katta bum), bukilgan o’rta barmoq bilan doira o’rtasiga urilganda (kichik bum) hosil bo’ladi. Barmoqlarni yozib, kaft bilan doiraning chetiga va o’rtasiga bir yo’la qattiq urish katta bak deb ataladi. Yon barmoq bilan doira chetiga urish kichik bak deb ataladi.
Nog’ora – yog’och parchinlardan yasalgan uchta “xum” dan iborat bo’lib, yuqori keng qismiga teri qoplanadi. Har qaysisining vint mexanizmi bor. Nog’orani sozlash uchun shu mexanizm yordamida terining tarangligi rostlanadi. Nog’oralarning turlari sifatida do’l nog’ora, rez nog’ora va juda keng ishlatiladigan qo’sh nog’orani ko’rsatish mumkin.
Qayroqlar – o’ziga xos bir–biriga urilib chalinadigan urma asbob bo’lib, Xorazm viloyatida, ayniqsa, keng tarqalgan.
Safoil – jaranglaydigan urma asbob ikkita yog’och tayoqchadan iborat. Bu tayoqchalarning har qaysinisida 16 ta halqachalar o’rnatilib, ikkita temir halqaga mahkamlab qo’yilgan. Katta va kichik halqalar bir–biriga va yog’ochga urilib, jaranglagan shiqildoq tovush chiqaradi.


5. Kamonchali cholg’u asboblari.


G’ijjak – tovush kengligi, ya’ni diapazonning juda kattaligi bilan ajralib turadi. G’ijjak o’tirib chalinadi. G’ijjak qobiqchasining pastki qirrasi tizzaga o’rnatiladi, kamon esa ko’ndalangiga ushlanadi. G’ijjakda torlar soni 4 ta bo’ladi. Kvintaga sozlanadi. G’ijjakning birinchi tori “mi”, ikkinchi tori “lya”, uchichi tori “re”, to’rtinchi tori “solь” tovushiga sozlanadi. Diapazoni: “Solь” kichik oktavadan “lya” uchinchi oktavagacha. Uch oktavani o’z ichiga oladi.
Sato – kamoncha torli asbob bo’lib, tanburga o’xshaydi, uning to’rtta tori bor. Bularning sozi tanbur sozlarining sozidan farq qilmaydi. Sato birmuncha serohang, mayin va yoqimli tovush chiqaradi. Sato uchun notalar tanburdagi singari skripka kalitida yoziladi.