277
sotib olish qobiliyati pasayadi.
Bu shaxslarga, ayniqsa, pensiya to‗lovlari hisobidan
hayot kechiradigan pensionerlar, shuningdek, o‗z ish haqlarini oshirishga ta‘sir
ko‗rsata olmaydigan ishchi-xizmatchilar kiradi. Agar davlat inflyatsiya sur‘atlarini
pasaytirishga qaratilgan hech qanday chora ko‗rmasa, uning bunday loqaydligi
daromadlarning qat‘iy ish haqi oluvchilardan daromadlari inflyatsiya bilan birga o‗sib
boradigan shaxslar hisobiga ―qayta taqsimlanishiga‖ olib keladi.
Yuqori foiz stavkalari, odatda daromadlilik darajasi yuqori bo‗lgan
oilalarga
ular tomonidan qilingan investitsiyalar bo‗yicha daromadlarning oshishiga olib
keladi. Federal byudjetning yuqori darajadagi defitsitini qoplash uchun olingan qarz
kelgusi avlod zimmasiga yuk bo‗lib oxir-oqibatda avlodlar o‗rtasidagi tengsizlikka
olib keladi (moliyaviy boshqarish bobiga qarang).
Tengsizlik muammosini hal qilish. Adolatni ―teng imkoniyatlar‖ ma‘nosidagi
mazmunini tushuntirib berish oson, lekin bevosita o‗lchash qiyin. Absolyut miqdor-
lardagi adolatsizlikni o‗lchash
birmuncha osonroq, shu sababli ko‗pincha
daromadlarning taqsimlanishidagi adolatsizlik masalasi adolat va adolatsizlik
to‗g‗risidagi munozaralarning diqqat markazida bo‗ladi.
1960-yillardan beri Amerika Qo‗shma Shtatlarida daromadlarning taqsimla-
nishidagi tengsizlik darajasi ahamiyatli darajada o‗sdi. Iqtisodiy hamkorlik va taraq-
qiyot tashkiloti (Organization for Economic Cooperation and Development - OECD)
ning tahlillariga ko‗ra, 1980-yillarning o‗rtalaridan 2000-yillarning so‗nggigacha
Qo‗shma Shtatlarda tengsizlik ko‗rsatkichi yiliga bir yarim foizga ko‗tarildi. Ammo
G‗arbning sanoati rivojlangan ko‗pchilik mamlakatlarida ham bu ko‗rsatkich
taxminan shunday bo‗lgan
125
.1980-yillardagi daromadlarning qayta taqsimlanishidagi
tengsizlikning keskin oshib ketishi, korporativ va shaxsiy federal soliqlarning asosan
boy odamlar foydasiga kamaytirilishi va kam ta‘minlangan shaxslarga qaratilgan
ijtimoiy yordam dasturlarining qisqartirilishi sabab bo‗ldi
126
. So‗nggi o‗n yilliklar
mobaynida fond bozorlarining tez sur‘atlar bilan rivojlanishi,
keyingi davrlarda
pastga qulash holatlari kuzatilgan bo‗lsa-da, yuqori va quyi qatlamlar o‗rtasidagi
farqni ahamiyatli darajada kattalashtirib yubordi. Shunga qaramasdan, ipoteka krediti
bo‗yicha haddan tashqari shishirib yuborilgan ko‗pikning 2007 yilda yorilishi
o‗rtacha daromadli soliq to‗lovchilarga ikki yo‗nalishda ta‘sir ko‗rsatdi. Birinchidan,
uy-joylarning narxi keskin tushib ketdi, o‗rtacha daromadli oilalar uchun esa ularning
uy-joylari asosiy kapital aktiv bo‗lib hisoblanar edi. Ikkinchidan, xuddi shu guruh
o‗rtacha daromadli soliq to‗lovchilarning farovonligi ularning pensiya
jamg‗armalariga bog‗liq bo‗lib, bu jamg‗armalarni ular, ko‗p hollarda pensiyaga
chiqqach, moliya bozorlarida investitsiya qiladilar. Bu bilan o‗rtacha
daromadli
oilalar, albatta uy-joy narxlarining pasayishiga ta‘sir ko‗rsatadilar va moliya bozori
kasodga uchraydi. Lekin ular, odatda, ancha diversifikatsiyalangan daromad
manbalariga ega bo‗ladilar.
125
Societyataglance2011:OECDsocialindicators.(2011).Paris:OECD.RetrievedNovember20,
2011, fromhttp:/ / www .oecd.org/document/24/0,3746,en_2649_34637_2671576_1_1_1_1,
00.html#data.
126
Niggle, C.( 1989).Monetarypolicyandchanges in income distribution. Journ al of Economic Issues,
23,809-822.
278
Ayrim iqtisodchilar hukumatlar qayta taqsimotning faqat o‗rta va yuqori
daromadli qatlamlar uchungina yaxshi bo‗lgan salbiy ta‘sirini yumshatishlari zarur,
deb hisoblaydilar.
127
Ularning
fikricha, davlat bandlikni ta‘minlashga va shu yo‗l
bilan ishsizlik darajasini kamaytirish uchun davlat subsidiyalarini ajratishga qaratil-
gan siyosatni olib borishi lozim.
128
Demokratlar esa avvalgi soliqlarni kamaytirish
barchaboy qatlamlarga proportsional tarzda qulaylik tug‗dirmaganligini e‘tirof
etadilar. Respublika partiyasidan nomzodlar va prezident Obamaning soliqlarni
ko‗paytirmasdan turib xarajatlarni kamaytirish to‗g‗risidagi qarashlari har kim
jamiyatga o‗zining adolatli ulushini qo‗shishi kerakligi to‗g‗risidagi da‘volarga zid
keldi
129
.
Yuqorida so‗z borgan OECDning tahliliga ko‗ra, tengsizlikni o‗lchash
me‘yorlar bilan solishtirish, tenglikni ta‘minlashda bu me‘yorlardan og‗ish darajasini
aniqlashdan iboratdir. 3-4-ilovada adolat va uning o‗lchovi kontseptsiyasi namoyish
qilingan bo‗lib, bir necha mamlakatda daromadlar bo‗yicha
tengsizlik darajasi
solishtirilgan. Uning mohiyati tengsizlik darajasini aniqlab olish, so‗ngra davlatning
tengsizlikni bartaraf etishga yo‗naltirilgan maqsadga muvofiq siyosatini ishlab
chiqishdan iborat.
Daromadlarni barqarorlashtirish siyosati. Daromadlarni barqarorlashtirish
siyosatiiqtisodiy tengsizlik muammosini, salbiy daromad solig‗iga har tomonlama
o‗ylab yondoshgan holda, bartaraf qilish yo‗llaridan biri hisoblanadi.
Bu
daromadni kafolatlash, stavkalarni pasaytirish va zarar ko‗rmaydigan
daromad darajasini belgilashni nazarda tutadi. Kafolatlangan daromadda oilaga kela-
digan transfer summasi nolga teng bo‗ladi, stavkalarni pasaytirish – oilaning
daromadlari oshib borishi bilan stavkaning pasayib borishi, zarar ko‗rmaydigan daro-
madlilik darajasi esa oila daromadining boshqa hech qanday transfer olish huquqi
bo‗lmagan nuqtasidir. AQShda manfiy daromad solig‗i mavjud emas, lekin uning
tamoyillari u yoki bu darajada daromadlar transferi bilan bog‗liq bo‗lgan bir nechta
dasturlarga kiritilgan.
Transfer dasturlari. Bir qancha transfer dasturlari (oziq-ovqat talonlari; ayollar,
chaqaloqlar va bolalar uchun qo‗shimcha
ozuqa dasturlari; Medicaid dasturi)
kafolatlangan daromadga tenglashtirilgan eng kam nafaqa miqdorini ta‘minlaydi.
Ammo ijtimoiy ta‘minot tizimidagi asosiy islohotlar doirasida insonlarning
yashash davomiyligi ortib borishi bilan ularga beriladigan imtiyozlarga jiddiy
cheklovlar o‗rnatildi va mehnat sharoitlariga qat‘iy talablar qo‗yildi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
