O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chinoz tumani

3. Yunus Rajabiy ijodi.
Yunus Rajabiyning bastakorlik ijodi rang-barangdir. Uning yaratgan asarlarida bu jihatlar yaqqol namoyon. Ana shunday yondashishlardan biri namunalarni qayta ishlash, ya’ni nag‘mapardozlik yo‘nalishidir. Xalq musiqa merosidagi unutilib 54 borayotgan namunalarni tiklash va ularni an’anaga xos va zamonaga mos tartiblashtirish ishlari azaldan bastakorlikning yetakchi yo‘nalishlaridan hisoblangan. Hazrat Navoiy asarlarida ushbu amal «Nag‘mapardoz», «Lahnpardoz» kabi iboralar bilan keltirilgan. Allomaning ijodida ushbu yo‘nalishning samarasi buyukdir. U bir qancha qadimiy o‘zbek xalq kuy va ashulalarini qayta ishlab tiklagan. Masalan, «Subhidam», «Yolg‘iz», «Sayqal», «Fig‘on», «Oraz», «Begi Sulton» va shu kabilar. Yunus Rajabiyning bastakorlikdagi o‘ziga xos uslubi o‘zining mumtozligi bilan xarakterlidir. Chunonchi, xalq musiqa merosi bilimdonlari, ularning ijrochilik an’analarini mukammal egallagan sozanda va xonandalar bastakorlikka qo‘l uradilar. Maqom bilimdoni Yunus Rajabiy ham o‘zining musiqa sohasidagi ko‘p yillik tajriba, bilim va ko‘nikmalarini bastakorlik orqali ijod etgan buyuk ijodkorlardandir. Ahamiyatli tomoni, u xalq bastakorligi va kompozitorlik yo‘nalishlarida betakror asarlar yaratishga muvaffaq bo‘ladi. 100 dan ortiq asarlar yaratgan ijodkorning kuy va ashulalarida, maqom an’analari, vohaviy xususiyatlar, mavzuli, shakliy va usul jihatlari mumtozona uyg‘unlashganligi kuzatiladi. «Qadah», «Ne navo soz aylagay», «Ra’nolanmasun», «Koshki», «Kuygay» kabi musiqiy namunalar shular jumlasidandir. Musiqa ijodiyotida Yunus Rajabiy o‘zbek musiqali drama janrining shakllanishiga muhim hissa qo‘shgan. Dastlab «Farhod va Shirin», «Layli va Majnun», «Xolisxon», «Rustam» kabi spektakllarga xalq ashulalari asosida kuylar bastalagan. Keyinchalik B.Nadejdin bilan hamkorlikda 1941-yilda «Qasos», N. Mironov bilan 1942- yili «Qo‘chqor Turdiyev», G. Mushel bilan 1943-yilda «Muqanna», O. Halimov bilan 1942–1943-yillarda «Nodira», B. Zeydman bilan 1964-yilda «O‘g‘il uylantirish», Sayfi Jalil bilan 1968-yili «Navoiy Astrobodda» singari musiqali dramalarni yaratgan. B. Nadejdin bilan «Segoh» va «Ufari Mushkiloti Segoh» simfonik asarini, B. Brovsin bilan birgalikda «Farg‘onacha» simfonik syuitasini, T. Sodiqov, 55 D. Zokirov, B. Zeydmanlar hamkorligida «Zaynab va Omon» operasini yaratgan. 1960–1966-yillar alloma ijodida «Shashmaqom»ni qayta yozish jarayoni bo‘ladi.


Xulosa
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki davrning eng ilg‘or sozanda va xonandalari bilan birgalikda «Shashmaqom» tarkibidagi har bir asar qaytadan o‘rganilib, kamchiliklari, yetishmayotgan qismlari to‘ldirilib ijro etilib magnit tasmalariga muhrlanadi. Ana shu asosida «Shashmaqom» nota yozuvining yangi varianti olti alohida kitob bo‘lib nashr etiladi: I jild – «Buzruk», II – «Rost», III – «Navo», IV – «Dugoh», V – «Segoh», VI – «Iroq». Yunus Rajabiy «Shashmaqom» ustida olib borgan ko‘p yillik mehnati, ishlari va magnit tasmalariga yozib olish davomida rivojlanib borgan maqomlardagi ayrim o‘zgarishlar va bu haqdagi fikrlarni «Musiqa merosimizga bir nazar» kitobida bayon etadi. Kitob 1978-yili nashr etilgan. Alloma «Shashmaqom» bu xalq mulki, hayoti ekanligini va u doimo jonli jarayonda bo‘lishini ta’kidlab o‘tadi. Maqomlarni notaga olishdagi ilk davrlarda yo‘l qo‘yilgan kamchiliklarning ayrimlarini tuzatib ko‘rsatib beradi. 2007-yili «Shashmaqom» to‘plami Yunus Rajabiy yozuvida qaytadan UNESCO hamkorligida nashr etildi (Y. Rajabiy. «O‘zbek maqomlari. Shashmaqom»). Yunus Rajabiy katta va tabarruk yo‘lni bosib o‘tgan, unumli va mazmundor hayot kechirgan, umr bo‘yi xalqqa xizmat qilgan, kelajak avlodga bebaho xazina to‘plab meros qilib qoldirgan zabardast ijodkordir.


Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   M. Ahmedov. Yunus Rajabiy. – T., 1978.
   
2. 
   O‘zbek musiqasi tarixi. O‘quv qo‘llanma. – T., 1980.
   
3. 
   Musiqa ijodiyoti masalalari. I to‘plam. – T., 1997.
   
4. 
   Musiqa ijodiyoti masalalari. II to‘plam. – T., 2001
   
5. 
   https://uz.wikipedia.org/wiki/Yunus_Rajabiy