Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti

 
Rasm. 
Ustunli diagramma
Diagrammadagi har bir ustun oʻtgan savdo kunidagi aksiya narxining 
tebranishini ifodalaydi. Ustunning yuqori nuqtasi savdo kunidagi eng yuqora 
narxni ifodalasa, pastki nuqtasi savdo kunidagi eng past narxni ifodalaydi. Yopilish 
bahosini ifodalash uchun esa ustunga perpendikulyar chiziqcha oʻtkaziladi.
100
400
300
200
500
600
700
800
Цена акции
(руб.)
Дни
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

---

122 
10.2-rasm. 
Savdo hajmi maʼlumotlari bilan toʻldirilgan ustunli 
diagramma
Bu holatda absissa oʻqi boʻyicha chap tomonda narx, oʻng tomonda esa 
savdo hajmi ifodalanadi. Rasm pastidagi ustunchadar savdo kunidagi hajmni 
koʻrsatadi.
Aniqroq aksiya narxi harakati tasvirini olish uchun ularning narxlarini 
birlashtirish mumkin. Masalan, toʻgʻri chiziqlar orqali yopilish bahosini: 
10.3-Aksiya narxi tebranishi grafigi:
Дни
Цена
акции
(руб.)
1
2
3
4
5
250
300
350
450
500
10
15
20
25
1
2
3
4
5
6
7
8
Дни
300
350
400
450
500
550
Цена
акции
(руб.)

---

123 
10.4-rasm. Aksiya narxi trendi yoʻnalishi
Tahlilchi narx har bir oʻzgarishini qayd qilib boradi. Agar narx bir pogʻona 
oʻssa, u holda diogrammaga X belgisi qoʻyiladi. Keyingi narx oʻsishida yuqoriga 
yana bir X belgisi qayd qilinadi. Agar narx bir pogʻona pasaysa, u holda oʻng 
tomondan yangi ustun ochiladi va shu ustundan 0 belgisi bilan belgilanadi. 
Texnik tahlil mazmunan har qanday moliyaviy aktivning bozor narxini 
moliya bozori obyektiv baholaydi, degan fikrdan kelib chiqadi. Bu usul umuman 
olganda aksiyalar bozori kurslari konʼyunkturasini konkret kompaniya aksiyalari 
kurslari dinamikasiga prognoz berish uchun oʻrganadi. Bunda avval kurslar 
dinamikasida sikllar (davrlar) yoki qaytariladigan tendensiyalarni aniqlash 
maqsadida oldinggi davrlar uchun bozor kurslari tadqiq qilinadi. Keyin esa avvalgi 
davrlarda aniqlangan tendensiyalarga oʻhshash joriy tendensiyalarni aniqlash 
maqsadida vaqtning ohirgi davri uchun aksiyalar kurslari tahlil qilinadi. Tahlilning 
ohirida hozirgi mavjud va avvalgi aniqlangan aksiyalar kurslari tendensiyalari 
oʻzaro solishtiriladi. Bunda narx trendlari davriy qaytariladi deb qabul qilinadi. 
Shunday qilib, analitik koʻrilayogan aksiyalar boʻyicha avvalgi va joriy bozor 
tendensiyalarini aniqlagan holda, kurslarning kelajakdagi dinamikasini yetarlicha 
aniq prognoz qilishga ishongan holda tahlil qiladi.
Texnik tahlil yordamida fond bozoridagi narxlar dinamikasini iqtisodiy 
hodisalarning mazmuniga kirmasdan tadqiqini amalga oshirsa boʻladi. Uni yana 
grafik tahlil (grafiklar, gistogrammalar, nuqtali diagrammalar, narxlar harakati, 
indekslar usuli) ham deyiladi. Bunda fond indekslari bozor holatini yaxshiroq 
ifodalaydi.
Texnik tahlilni amalga oshirishga quyidagi muhim tahminlarga asoslaniladi:
- tashqi omillarning har qanday oʻzgarishlari qimmatli qogʻozlarni bozor 
narxlari (kurslari) dinamikasida oʻz aksini topadi;
- fond bozoridagi narxlar dinamikasi oldindan idrok qilinadigan maʼlum 
qonuniyatlarga boʻysunadi, bunday qonuniyatlar barqaror boʻlishi mumkin; 
300
400
500
600
Цена
акции (руб.)
Дни
х
о
х
о
х
о
х
х о х о х о х
х о х о х о х
х о х о о х
х
о х
х
о х
х 
о
х 
о

---

124 
- qimmatli qogʻozlar kurslarining avvalgi va joriy bozor tendensiyalarini 
oʻrganish asosida ularning kelajakdagi oʻzgarish dinamikasini prognoz qilish 
mumkin.
Grafik tahlil quyidagi uch asosiy masalani yechishda qoʻllaniladi – fond 
bozoridagi narxlar darajasini prognoz qilish; qimmatli qogʻozlarni sotish va sotib 
olish vaqtining optimal momentini topish; fundamental tahlil natidalarining 
toʻliqligi va toʻgʻriligini tekshirish. 
Hozirda har ikkala usul bir-birida farqlansada, oʻzlarida bir-birlarining u 
yoki bu komponentlarini qoʻllaydilar. Bundan tashqari ular boshqa tahlil 
nazariyalari unsurlarini ham oʻz ichiga olishgan, masalan, “effektiv bozor” 
modellarini, “ehtimoliy asosda behosdan qilingan tanlov” konsepsiyasini. Bunga 
qaramasdan har ikala usul ham hozirda fond bozorlarini tahlil qilishda bosh 
mavqega ega boʻlib kelmoqda. Lekin, bu usullar yangi yondashuvlarni paydo 
boʻlishi evaziga takomillashib bormoqda. Masalan, I.Fisherning foiz stavkalar 
nazariyasini, Uilyamsning kapital aktivlarni baholash nazariyasini, Naytning aniq 
boʻlmagan omillar va risklarni sifat tahlili metodini, Markovisning (keyinchalik 
Sharp, Tobin, Lintner, Mossin, Blek, Shoulzlarning) optimal portfelni tanlash 
nazariyasini, SARM modellarini, Elliotning toʻlqinlar nazariyasini, Sorosning 
refleksiv nazariyasini, Rossning ART modellarini, Molilyani va Millerning 
nazariyalarini, va h.k. nazariyalarni keltirish mumkin.
Taʼkidlash joizki, texnik tahlil usuli barcha mutaxassislar tomonidan oson 
qoʻllanilishi mumkin, fundamental tahlil usulini esa har qanday mutahassis 
tomonidan oson qoʻllashi qiyinroq kechadi. Chunki fundamental tahlil ancha qiyin 
ish boʻlib, yetarli maʼlumotlar bazasini shakllantirishni va mos ravishda 
moliyalashtirilishni talab qiladi.
Sekyurimetrik tahlil yordamida bozordagi qimmatli qogʻozlarning 
ekvivalentlilik potensiali darajalari asosida fond bozorining potensialini baholash 
mumkin. Bunda ekvivalentlilik potensialini natijaviy vektorning miqdoriga 
(natijaviy yoʻnaltirilgan kuch sifatida) koʻpaytmasi qimmatli qogʻozning quvvati 
kuchini, bu quvvatlarning yigʻindisi esa qimmatli qogʻozlar bozori muhitining 
quvvati kuchini bildiradi.