O'zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim Vazirligi Toshkent Davlat stomatologiya institute Buxoro filiali

bu mitral klapan ochilish tonidir 
va II tondan 
so’ng yuzaga keladi. Ushbu ton uch ritmli qo’shimcha ton sifatida qabul 
qilinadi. I qarsillovchi ton bilan II ton va mitral klapan ochilish toni yani 
uch ritmli ton 
bedona sayrash ritmini
hosil qiladi. Klapan chirqillab 
ochilganligi (shelchok) tufayli ton juda baland xarakterli bo’lishi III-
tondan ajratishga yordam beradi. Faqatgina uni yurak cho’qqisida 
eshitish uchun optimal variant membranali stetoskopni qo’llash lozim. 
III tabaqali klapanning ochilishi to’shning pastki qismida kamdan kam 
holda eshitiladi. Sistolik tonning haydalishi I-tondan so’ng eshitiladi, 
ular aorta klapani yoki o’pka arteriyasi klapani harakati bilan bog’liq, 
shuning uchun o’ng tomondagi II-qovurg’a oralig’ida yoki to’sh qirrasi 
o’ng tomonida eshitiladi. Aortal ton haydalishi bu ton aortaning
eshitiladigan nuqtasida eng yaxshi eshitiladi. Aortal 2 tabaqali klapan 
bilan qo’shilib kelishi mumkin.
Perikard o’sishida (srasheniya) qo’shimcha perikard ton diastola 
vaqtida hosil bo’ladi (0,08—0,14s) II tondan so’ng. Ushbu ton 

---

170 
perikardni tebranishi va tezda qorinchalar diastolasi yuzaga kelishi 
hisobiga diastola boshida yuzaga keladi. Bu qo’shimcha ton I va II ton 
orasida kelib qisqa baland ton sistolik chirqillash (shelchok) ni hosil 
qiladi. Sistolik chirqillash mitral klapan prolapsida ham yuzaga kelishi 
mumkin (prolaps-bu mitral klapanni shishib yoki burishib chap 
bo’lmachaga kirishidir). 
Meyorda asosiy I va II ton bilan birga III va IV tonlar ham hosil 
bo’ladi. III ton bo’lmachalarni faol sistolasida qon chap qorincha 
mushaklarini diastola boshida tebratishi hisobiga yuzaga keladi va II 
tondan so’ng 0,12-0,14s keyin hosil bo’ladi. IV ton diastola oxirida 
yuzaga keladi, bo’lmachalarni kuchli va tez qisqarishi qorinchalarni tez 
to’ldiradi, shuni hisobiga mushaklar tebranadi va ton hosil bo’ladi. III 
yoki IV tonni kuchayishi asosiy susaygan I yoki II ton orasida kelsa