O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

Reaganomics
) — Ronald Reyganning 1981-1989-yillardagi 
prezidentlik davrida Amerika hukumatining iqtisodiy siyosati yo‘nalishi. Reyganomikaning 
nazariy asosini taklifga asoslangan iqtisodiy nazariya tashkil qiladi. Uning amaliy xulosasi 
shu bo‘ldiki, asosiy e‘tiborni tovar va xizmatlarga bo‘lgan talabni rag‘batlantirishdan ularni 
ishlab chiqarishni rag‘batlantirishga qaratish kerak. Investitsion va innovatsion jarayonlarga 
erkinlik berish, xarajatlarni kamaytirish, xususiy kapitalning jamg‘armalarini ko‘paytirish 
uchun yirik soliq islohotlarini amalga oshirish talab etildi.

---

268 
hajmi yoki byudjet defitsiti borasida xavotirga tushadigan 
holatlarni bashorat qilmadi
1
. Faqat 1980-yillarga kelib 
Prezident Ronald Reygan ma‘muriyati davrida byudjet 
jarayoniga bo‗lgan e‘tibor yirik taqchilliklarning yuzaga kelish 
xavfi ta‘sirida jiddiy o‗zgardi.
2
Reygan prezidentligining dastlabki yillarida AQSHning 
Byudjetni boshqarish Departamenti muhim ahamiyatga ega 
bola boshladi.
3
Reygan prezident etib saylangach, davlat 
byudjeti daromadlari va xarajatlari masalasi asosiy siyosiy 
vazifa darajasiga ko‗tarildi va bu ishlarni bajarish AQSHning 
Byudjetni boshqarish Departamentiga yuklatildi.
4 
Davlat byudjetidagi taqchillik hajmi 1981-yildan boshlab 
o‗sa boshladi.
22
Reygan ma‘muriyati 1981-yili iqtisodiyotni 
rag‗batlantirish 
va 
byudjet 
daromadlarini 
ko‗paytirish 
maqsadida soliq stavkalarini pasaytirdi. Bu choraning nazariy 
jihatdan to‗g‗ri bo‗lishiga qaramasdan, amaliyotda davlat qarzi 
qiymatining 1981-yilda 1,1 trillion dollarga, 1985-yilda esa 2,1 
trillion dollarga ko‗tarilib ketishiga olib keldi.
5
Natijada Reygan 
ma‘muriyati 
Kongressga 
ko‗plab 
ijtimoiy 
dasturlarni 
qisqartirishni taklif qildi. Lekin bu bilan ham taqchillik oshib 
boraverdi, bunga sabab – daromad va xarajatlar o‗rtasida yirik 
nomutanosiblikning mavjudligi edi. 
Ana shunday siyosiy jihatdan tarang vaziyatda 1985-yilda 
Kongress Muvozanatlashgan byudjet va Favqulodda yuzaga 
keladigan kamomadni nazorat qilish to‗g‗risidagi qonunni qabul 
qildi. Ushbu qonun loyihasining yuzaga kelishiga Senatorlar 

1
Robert D.Lee Jr., Ronald W.Johnson, Philip G. Joyce. Public Budgeting Systems. 

Jones & Bartlett Learning; 9 edition. USA, 2012. P. 308. 
2
Joyce, P. (1996). Congressional budget reform: the unanticipated implications fo r 
federal policy making. PublicAdministration&view, 56, 317-325. 
3
Johnson, B. (1984). From analyst to negotiator: the OMB's new role.Journ al of 
Policy Analysis and Management, 3, 501-515; Johnson, B. (1989). The OMB budget 
examiner and the congressional budget process. Public Budgeting & Finance, 9, 
Spring, 5-14; Tompkin, S. ( 1998). Inside OMB. 
4
Stockman, D. (1986). The triumph of politics: how the Reagan revolution faile d. New 
York, NY: Harper &Row. 
5
Robert D.Lee Jr., Ronald W.Johnson, Philip G. Joyce. Public Budgeting Systems. 
Jones & Bartlett Learning; 9 edition. USA, 2012. P. 309. 

---

269 
V.Filip Gramm, Uoren B.Rudman va Ernest F.Xolings hissa 
qo‗shadilar.
Gramm-Rudman-Xollings ―sekvestr‖ deb nomlangan yangi 
bir tizimni yaratdilar. Ushbu tizim byudjet kamomadini 
qisqartirishga erishib bo‗lmagan hollarda byudjetning hajmini 
kamaytirishga mo‗ljallangan. Qisqartirilgan byudjetning yarmi 
ijtimoiy yordamga, qolgan qismi mahalliy dasturlarga 
ajratilgan. Lekin Gramm-Rudman-Xollings tomonidan taklif 
etilgan sekvestrlash usuli ham taqchillik muammosini bartaraf 
eta olmadi.
1
Davlat byudjeti taqchilligini qisqartirish usullaridan biri 
mamlakat hukumati tomonidan aholidan, milliy xo‗jalik 
yurituvchi subyektlardan, xorijiy davlatlar hukumatlaridan, 
xalqaro moliya tashkilotlaridan va yirik tijorat banklaridan qarz 
olish hisoblanadi. Ta‘kidlash lozimki, davlat byudjeti 
taqchilligini qisqartirishning ushbu usuli eng nozik, shuning 
bilan bir vaqtda, zamonaviy usuli hisoblanadi. Ushbu usuldan 
foydalanadigan mamlakat hukumati o‗z nomidan davlat 
qimmatli qog‗ozlarini chiqarish orqali milliy va xorijiy 
valyutadagi mablag‗larni jalb etadi. Yevropa Ittifoqiga a‘zo 
mamlakatlardan Gretsiya, Portugaliya, Ispaniya va Italiyada 
markaziy hukumat tomonidan davlat byudjeti taqchilligini 
qisqartirish maqsadida muomalaga davlat obligatsiyalarini 
chiqarish va ularni xorijiy sarmoyadorlar o‗rtasida joylashtirish 
ishlari faol olib borilmoqda.
Davlat byudjeti taqchilligini boshqarishni to‗g‗ri yo‗lga 
qo‗yish, unga ta‘sir etuvchi omillarni o‗rganish davlat byudjetini 
sog‗lomlashtirishda muhim o‗rin egallaydi.