O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti samariddin elmirzayev

Kompaniya ustidan nazoratni qo‘lga olish” 
tushunchasi ham ko‘p qo‘llanadi. Bu tushuncha umumlashtirilgan 
va keng tushuncha sifatida qo‘llanilib, kompaniya boshqaruvining 
bir guruh aksiyadorlar qo‘lidan boshqasiga o‘tishini anglatadi. 
Bunday tavsif quyidagi uchta holatdan har biriga mos keladi: 
kompaniyani qo‘shib olish; amaldagi rahbariyatni chetlashtirish 
maqsadida aksiyadorlarning sezilarli qismini o‘z tomoniga og‘dirib 
olish yo‘li bilan kompaniya ustidan nazoratni qo‘lga olish (proxy 
contest); aksiyadorlik kapitalining alohida guruhlar to‘liq xususiy 
mulki sifatida o‘tkazish yo‘li bilan nazoratni qo‘lga olish yoki 
OAJdan YoAJga o‘tkazish. Keltirilgan bunday usul oddiy qo‘shib 
olish tushunchasiga nisbatan birmuncha keng tushuncha 
hisoblanadi.

---

321 
Nazoratni qo‘lga olish ma’lum bir guruh aksiyadorlarning 
direktorlar kengashi (kuzatuv kengashi)ning yangi tarkibiga ovoz 
berish va yangi tarkibdagi direktorlar kengashini shakllantirish 
orqali ham amalga oshirilishi mumkin. Bu jarayon “aksiyadorlar 
guruhlarining hal qiluvchi ovoz berishga intilishi” sifatida 
baholanadi. 
Kompaniya xususiy kapitalining alohida katta bo‘lmagan 
aksiyadorlar guruhlari qo‘liga mulk sifatida o‘tishi odatda 
kompaniya menejerlari yoki bilvosita investorlar tomonidan tashkil 
etiladi. Kompaniya ustidan nazoratni qo‘lga olishning bunday 
shakllari umumqabul qilingan nomlarga ega. Ya’ni aksariyat 
holatlarda aksiyalarni sotib olish vositasi sifatida qarz 
mablag‘laridan foydalaniladi va bu kredit hisobiga aksiyalar nazorat 
paketini sotib olish (LBO – leveraged buyout) deb ataladi. 
Shuningdek menejerlar tomonidan aksiyalar nazorat paketini sotib 
olish (MBO – management buyouts) amaliyoti ham ko‘p uchraydi va 
bu jarayonda kompaniya rahbariyati faol harakat qiladi. Kompaniya 
aksiyalari bunday holatlarda ochiq bozor kotirovkalarida emas birja 
listinglaridan tashqarida ko‘proq muomalada bo‘ladi.