O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti samariddin elmirzayev

Moliyaviy tahlil va 
baholash 
Audit va moliyaviy 
tekshiruv 
Huquqiy hamkorlik 
va hamrohlik 
1. Amalga oshiradigan mutaxassislar 
........ 
...... 
....... 
2. Jamoaning ish maqsadi 
........ 
...... 
....... 
3. Amalga oshiriladigan ishlar 
........ 
...... 
....... 
4. Ish natijalari 
........ 
...... 
....... 
 
3. Yetakchi xalqaro fond birjalarining listing talablarini 
o‘rganing va milliy korporativ emitentlarning bajara olish 
imkoniyatlarini baholang (obyektlar darsdan bir hafta oldin 
talabalarga beriladi). 

---

314 
XV bob. KORPORATIV BIRLASHMALAR VA ULARDA 
KORPORATIV BOSHQARUV MEXANIZMI 
 
15.1. Korporativ birlashishlarning iqtisodiy mohiyati, bozor 
iqtisodiyoti sharoitidagi ahamiyati va amalga oshirilishi 
 
Korporativ birlashish va qo‘shib olishlar shuningdek, 
korporativ miqyosda qayta tarkiblash bugungi kun korporativ 
moliyaviy munosabatlarning va korporativ boshqaruvning tarkibiy 
qismiga aylanib ulgurdi. Bu borada har kuni butun dunyo 
miqyosida qator bitimlar tuziladi va tuziladigan bitimlar asosida 
ikki kompaniya yanada yirikroq kompaniyani tashkil etish 
maqsadida o‘zaro birlashadi. Bundan tashqari, kompaniyalarning 
o‘zaro birlashishi bilan bir qatorda, birlashishga teskari bo‘lgan 
ajralib chiqish yoki bo‘linish amaliyotlari ham amalga oshiriladi. 
Kompaniyalarning bo‘linishi va ajralib chiqishidan ham asosiy 
maqsad foydani maksimallashtirishga qaratilishini ta’kidlash lozim. 
Quyida kompaniyalarning o‘zaro birlashishi, qo‘shib olish 
jarayonlari va ularning o‘ziga xos jihatlari xususida atroflicha 
to‘xtalib o‘tamiz.
Korporativ moliyaviy taraqqiyotning bugungi bosqichida har 
qanday korporativ tuzilma o‘z rivojlanish strategiyasini belgilashda 
o‘z tashkiliy tuzilmasi doirasida rivojlanish yoki boshqa mustaqil 
iqtisodiy subyektlar bilan birlashish orqali rivojlanishga e’tibor 
qaratadi. Bunda korporativ moliyani boshqarishning subyektlari 
hisoblangan moliyaviy menejerlar tomonidan moliyaviy rivojlanish 
strategiyalaridan qaysi biri kompaniya uchun foydali ekanligini aniq 
hisob-kitoblar asosida belgilab beradi.
Birlashish va qo‘shib olish bitimlari orqali yangi biznesni 
tashkil etishdan asosiy maqsad sifatida biznesga qo‘shimcha 
elementlarni 
birlashtirish 
va 
integratsiyalash 
hisobiga 
kompaniyaning strategik ustunligini ta’minlashni keltirish mumkin. 
Murakkab moliyaviy-iqtisodiy holatlarda birlashish va qo‘shib 
olishlar kompaniyalar uchun yanada ko‘proq dolzarblik kasb etadi. 
Moliyaviy jihatdan yuqori salohiyatga ega kompaniyalar bozorda 
yanada raqobatbardosh bo‘lgan kompaniyani tashkil etish 
maqsadida nisbatan kuchsiz bo‘lgan kompaniyalarni o‘ziga qo‘shib 
olishga harakat qiladi. Shuningdek, moliyaviy jihatdan o‘zaro teng 
kuchga ega kompaniyalar bozorda o‘z ulushini ko‘paytirish yoki o‘z 
samaradorligini oshirish maqsadida o‘zaro birlashadilar. Keltirib 
o‘tilayotgan ustunlik jihatlar tufayli qo‘shib olinuvchi kompaniyalar 
ko‘p hollarda o‘zlarini boshqa kompaniyalar xarid qilish usuli orqali 
qo‘shib olishga rozi bo‘ladi. Chunki, ular keskin raqobat muhitida 

---

315 
o‘zlarining mustaqil ravishda jon saqlab qola olishlariga ko‘zlari 
yetmaydi. Odatda, ko‘pchilik kompaniyalar o‘rtasidagi birlashish va 
qo‘shib olishlarni o‘zaro sinonim atamalar va butunlay bir xil 
jarayonlar sifatida qabul qiladi. Aslida esa ushbu ikki atama 
o‘rtasida ma’lum farqlar mavjud. “Qo‘shib olish” atamasi ba’zan 
birlashishning har qanday shakliga nisbatan ham qo‘llaniladi. 
Buning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud.
Bir kompaniya boshqa bir kompaniya ustidan nazorat o‘rnatsa 
va o‘zini ushbu kompaniyaning yangi xo‘jayini, deb e’lon qilsa, bu 
bitim 
qo‘shib olish