O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti raximov shavkat turdimurodovich

1.3-rasm. Qorishma harakatchanligini aniqlaydigan standart konus:
1-qo‘zg‘aluvchan sterjen; 2-konusning qorishmaga botish miqdorini ko‘rsatuvchi chizg‘ich;
4-kunus; 5-qorishma solingan standart kesik konusli idish. 
Konusning botish chuqurligi qorishmaning ishlatilishiga qarab quyidagicha 
qabul qilinadi: devorbop ranel va bloklarni montaj qilishda ularning choklarini 
to‘ldirish uchun 5-7 sm; yirik bloklar, ichi bo‘sh g‘isht yoki boshqa buyumlarni 

---

26 
tayyorlashda 7-8 sm; xarsangtoshlarni terishda 4-6 sm; toshlarni titratish yo‘li 
bilan qorishmaga zichlashtirishda 1-3 sm; quvurlar va maxsus shlanglar 
o‘rdamida uzatiladigan qorishmalar uchun 12 sm va undan yuqori. 
Qorishmaning harakatchanligi undagi suv miqdoriga va to‘ldiruvchining 
suvshimuvchanligiga bog‘liq. Qorishma solingan asos g‘ovak yoki quruq holatda 
bo‘lsa, u suvning bir qismini shimib oladi, natijada qorishmadagi sementning to‘la 
gidratatsiyalanishi uchun suv yetishmay qoladi.
Agar asos namlangan bo‘lsa, undagi suvning bir qismi shimilganda ham qotgan 
qorishma mustahkamligi pasaymaydi.
Qorishmaning harakatchanligini oshirish uchun unga kimyoviy 
superlastifikatorlar bog‘lovchi massasiga nisbatan quruq holatda 0,5-1 % 
miqdorda qo‘shish kerak bo‘ladi. Qorishmaning mustahkamligi ham beton singari 
bog‘lovchining faolligiga, suv-sement nisbatiga, zichligiga va qotish sharoitiga 
bog‘liq bo‘ladi.
Qurilish qorishmalari mustahkamligi bo‘yicha quyidagi markalarga 
bo‘linadi: 4, 10, 25, 50, 100, 150, 200 va 300. Yuk ko‘tarish qobiliyati yuqori 
bo‘lgan konstruksiyalarda (ustun va to‘sinlar) markasi 50 dan yuqori bo‘lgan 
qorishmalar ishlatiladi. Binolarning tashqi devorlarini qurishda markasi 50 dan 
past bo‘lgan qorishmalarni ishlatsa bo‘ladi. Sementli qorishmalarning 
mustahkamligi ularga qo‘shiladigan ohak va gil tuproq miqdoriga bog‘liq. 
Sementning qotish nazariyasi va tajriba natijalariga ko‘ra qurilish qorishmalarini 
havo harorati 1 – 40 
°
S atrofida bo‘lganda 28 kunlik mustahkamligiga nisbatan 
qotish darajasi 1.1-jadvalda keltirilgan.
1.1-jadvaldagi ko‘rsatkichlardan ko‘rinib turibdiki, sovuq sharoitda (1-5 
°
S) 
hamda eng yuqori haroratda (40-50 
°
S) qorishmaning qotish tezligi sekinlashadi. 
Shu sababli, sovuq kunlari tayyorlanayotgan qorishmaning muzlab qolmasligi va 
qotish tezligining me'yorda bo‘lishi uchun kimyoviy qo‘shimchalar qo‘shiladi. 
Issiq kunlarda esa, qorishmadagi suvning tezda bug‘lanib ketmasligi uchun unga 
suv sepib turiladi. Qishning sovuq kunlari tayyorlanadigan qorishmaning markasi 
biroz yuqori qilib olinadi. Masalan, M50 qorishma o‘rniga M75 bo‘lishi kerak 

---

27 
bo‘ladi. Qorishmadan tayyorlangan standart namunani suvni to‘la shimdirish va 
muzlatish usuli bilan sinaladi.