|
Biologik ehtiyoj
– suv, havo, oziq-ovqatga, hayot kechirish uchun
zarur boshqa narsalar – uy-joy, kiyim-kechak, ro‘zg‘or buyumlari,
shuningdek, avlodni davom ettirishga ehtiyoj.
Ijtimoiy ehtiyoj
– millat, ijtimoiy guruhga mansublikka, o‘z
shaxsini, erishgan muvaffaqiyatlarini rivojlantirish, o‘z qobiliyatini
namoyon etish, boshqalar tomonidan o‘sish qobiliyatlari e’tirof etilishiga
ehtiyojdir.
Personal ehtiyojlarini qondirish hisobiga mehnatga qiziqtirishda
inson, shaxs eng asosiy masaladir. Zamonaviy menejmentda
inson -
boshqaruvning bosh subyektidir.
Ushbu yondashuvga muvofiq inson
korxona uchun emas, balki korxona inson uchun zarurdir. Personalni
boshqarish strategiyasi, tuzilmasi va jarayoni xuddi ana shu xodimlar
shaxsiy xususiyatlarini hisobga olishga asoslanadi. Inson ko‘pgina fanlar
(falsafa, sotsiologiya, psixologiya, tibbiyot, pedagogika, tarix va
boshqalar) tadqiqining obyekti hisoblanadi. Personalni boshqarish
nazariyasida inson bir tomondan, ijtimoiy guruhning eng muhim yadrosi,
ikkinchi tomondan esa boshqaruv jarayonining harakatlantiruvchi kuchi
203
sifatidagi tadqiq obyektidir (9.1-rasm).
Shaxs – individga jamiyat a’zosi sifatida tavsif beruvchi ijtimoiy
muhim xususiyatlarning barqaror tizimidir.
Ayni paytda shaxs bilan birga insoniyat avlodiga mansub alohida
vakil – individ hamda ushbu individni boshqalardan farqchovchi
xususiyatlar yig‘indisi – individuallik tushunchalari ham mavjuddir.
9.1-rasm. Insonga oid tushunchalar tavsifi
Inson
Insoniy
guruhlar
Insoniy
shakllanish
bosqichlari
Insoniy
rivojlanish
bosqichlari
Insonning
xususiyatlari
Shaxsni
farqlovchi
belgilar
Inson faoliyat
ko‘rsatadigan
sohalar
Insonning
ijtimoiy
xususiyatlari
Shaxsni ijtimoiy
turlari
Jamiyat
Millat
Avlod
Oila
Identifikatsiyalash
Personallashtirish
Individuallashtirish
Biologik
mavjudot
Shaxs
Individ
Individuallik
Ong
Til
Muloqot
Mehnat
Tajriba
Faoliyat
Shaxsiy
sifatlar
Shaxs
psixologiyasi
Bilim va
mahorat
Intellektual
mahorat
Madaniy
daraja
Iqtisodiyot
Fan
San’at
Tibbiyot
Pedagogika
Boshqaruv
Qobily
at
Ehtiyoj
Qiziqish
Faoliyat
Munosabat
Muassasalar
X
o
h
la
y
ma
n
,
b
il
ama
n
,
if
o
d
al
ay
ma
n
X
o
h
la
y
ma
n
,
b
il
ama
n
,
if
o
d
al
ay
o
lm
ay
m
an
X
o
h
la
y
ma
n
,
b
il
ama
y
ma
n
,
if
o
d
al
ay
o
lm
ay
m
an
X
o
h
la
y
ma
n
,
b
il
ama
y
ma
n
,
u
d
d
al
ay
ma
n
X
o
h
la
m
ay
m
an
,
b
il
am
an
,
u
d
d
al
ay
ma
n
X
o
h
la
m
ay
m
an
,
b
il
am
ay
m
an
,
u
d
d
al
ay
m
an
X
o
h
la
y
ma
n
,
b
il
ama
y
ma
n
,
u
d
d
al
ay
o
lma
y
m
an
204
Qiziqtirish (motivatsiya)
tushunchasi fanda bir necha ma’noga ega.
Boshqaruv nazariyasida bu o‘zini va boshqalarni korxona maqsadiga
erishishga qaratilgan muayyan faoliyatga qiziqtirish jarayonidir.
Psixologik nuqtai nazardan esa qiziqish xodim subyektiv faoliyati
jarayoni, deb tushuniladi.
Qiziqtirish jarayoni negizida qiziqishning moddiy, ijtimoiy-psixo-
logik, ma’naviy, ijodiy va boshqa omillari yotadi. 9.2-rasmda menejerlar
o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rovda yaxshi mehnat qilishga nima qiziqtirishi
to‘g‘risidagi ma’lumotlar keltirilgan.
Qiziqtirish nazariyalarini ikki guruhga ajratish mumkin:
–
mohiyat bo‘yicha qiziqtirish nazariyasi;
–
jarayon bo‘yicha qiziqtirish nazariyasi.
Mohiyat bo‘yicha qiziqtirish nazariyalari
ehtiyoj deb nomla-
nuvchi, insonlarni boshqacha emas, balki xuddi shunday harakat
qilishga undaydigan ichki qiziqishlarni aniqlashga asoslangan. Ushbu
guruhga Abraxam Maslou, Devid Mak-Klelland va Frederik
Gertsberg, Skinner Bernard nazariyalari taalluqlidir.
Jarayon bo‘yicha qiziqtirish nazariyalari
zamonaviyroq bo‘lib,
inson faoliyati modellariga asoslanadi (kutish nazariyasi, adolat
nazariyasi va Porter-Louler qiziqtirish modeli).
9.2-rasm. Yaxshiroq mehnat qilishga undovchi omillar
Daromard yuqori bo‘lsa
Erishgan muvaffaqiyatni
rivojlantirish imkoniyati bo‘lsa
Ko‘proq mustaqillik berilsa
O‘z g‘oyalarini amalga oshirish
bo‘lsa
Mehnat ta’tili uzunroq bo‘lsa
Ishonchliroq ish joyi bo‘lsa
Ish vaqti kamroq bo‘lsa
Ko‘proq ta’sir ko‘rsatish
imkoniyati bo‘lsa
Egiluvchan ish grafigi
Qiziqarli mehnat faoliyati
Qarilik yaxshiroq ta’minlansa
Mehnat yaxshi e’tirof etilsa
So‘roqda ishtirok
etgan 100
menejerdan har
biri ushbu
sharoitlarda
yaxshiroq
ishlashga
intilishni bildirgan
bir necha javob
variantlari
berilgan
Yaxshi muhit bo‘lsa
Boshqaruv usuli yaxshiroq bo‘lsa
48
25
255
21
23
22
16
11
21
22
13
13
250252
11
205
Ushbu ikki guruh nazariyalari bir-birini istisno etmaydi, balki o‘z
muayyan qo‘llanish sohalariga egalar. Ular mohiyatini chuqurroq
anglash uchun tagzamin tushunchalar – ehtiyoj va rag‘batlantirishning
mohiyatini bilish kerak bo‘ladi.
Ehtiyojlarni ushlab ko‘rish yoki o‘lchash mumkin emas. Ular
to‘g‘risida insonlarning xatti-harakatlari orqali tasavvur hosil qilish
mumkin. Ehtiyojlar faoliyat uchun qiziqish uyg‘otadi.
Insonlarning xatti-harakatlari va ular bu xatti-harakatlarini
uyg‘otuvchi qiziqishlarni turli modellarda keltirish mumkin. Ulardan
biri 9.3-rasmda tasvirlangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
