O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi tosnkent moliya instituti

BPM tizimining tuzilishi 

BPM  tizimi  yordamida  jarayonda  ishtirok  etishga  jalb  etilgan  tizimlar  va 

odamlar  ortasidagi  oʻzaro  hamkorlik,  ishlar  va  axborotlar  oqimini  boshqarish 

                                                 

15

 Re ferent model - muayyan sohada biznesni yuritish bo'yicha tavsiya etilgan a maliyotlarni ras miy lashtiradigan 

konseptual model. Refe rent (yo'naltirilgan, ma ’lu motli) modella r biznes jarayonlar uchun ishlab chiqilgan 

funktsiyalar va jarayonlar majmuasi asosida xususiy modella rni ishlab chiqishga imkon beradi. 

---

295 

 

amalga  oshiriladi.  Odatda,  BPM  tizimining  tuzilishi  yuqorida  ko‘rsatilgan  barcha 

o‘zaro  hamkorliklarni  boshqarishga  imkon  beruvchi  bir  nechta  dasturiy 

komponentlarni o‘z ichiga oladi.  

Umuman olganda, BPM tizimining tuzilishi biznes-jarayonlarni hamkorlikda 

modellashtirish  dasturiy  komponentlari,  biznes  qoidalarini  yaratish  va  boshqarish 

vositalari,  AT-infratuzilmasini  yaratishga  imkon  beruvchi  modullar  va  olib 

borilayotgan  biznes-jarayoniga  integratsiya  qilish  dasturiy  komponentlarini    o‘z 

ichiga oladi. 

Bundan  tashqari,  tizim  tuzilishi  ishlar  oqimini  boshqarish  (workflow)  va 

biznes-jarayoni modellarini  ishlab chiqish  va saqlash uchun omborxona vositalari 

mavjud. 

BPM 

tizimlariga 

kiritiladigan 

yana 

bir 

muhim 

element 

- 

foydalanuvchilarga  biznes-jarayonlari  monitoringini  olib  borish  imkonini 

beradigan tahlil va hisobotlar taqdim etish modulidir. 

BPM tizimlari tarkibiga kiradigan asosiy dasturiy modullar quyidagilar: 

- grafik  modellashtirish  moduli.  Bu  vosita  jarayonni  grafik  ko‘rinishda 

modellashtirish  uchun  mo‘ljallangan.  Analitik  xodim  bu  modul  yordamida 

jarayonlarni  biznes  qoidalari,  axborot  oqimi  va  ishlar  oqimi  atamalarida  taqdim 

etishi mumkin; 

- dinamik  modellashtirish  moduli.  BPM  tizimlari  bu  vosita  yordamida 

biznes  modelini  dinamik  ko‘rinishda  taqdim  etishga  imkon  beradi.  SHu  hisobga, 

jarayon  va  cheklangan  resurslar  muammosi  aniqlanadi,  bu  jarayonga 

modellashtirish bosqichida o‘zgartirish kiritishga imkon beradi; 

- ilovalar  ishlab  chiqish  moduli.  Bu  modul  ishlab  chiquvchini 

foydalanuvchi interfeysi va turli muloqot shakllarini yaratish, BPM tizimini boshqa 

biznes  ilovalar  va  axborot  tizimlari  bilan  integratsiyasini  amalga  oshirish  zaruriy 

vositalari bilan ta’minlaydi. 

- ish  oqimi  va  biznes  qoidalarini  boshqarish  moduli.  Ushbu  modul  ish 

oqimlari, axborot oqimlari va  hujjatlarni boshqarishni amalga oshir ish bilan birga, 

belgilangan  biznes  qoidalari  bajarilishini  nazorat  qilib  boradi.  Jarayonda  ishtirok 

etadigan  xodimlar  uchun  masalalarni  shakllantirish  va  BPM  tizimi  bilan  o‘zaro 

---

296 

 

bog‘langan axborot tizimlari uchun biznes qoidalarni shakllantirish  ishlari amalga 

oshiriladi. 

- jarayonlar  interfeysi  moduli.  Mazkur  modul  tufayli  foydalanuvchilar 

tayinlangan masalalarni ko‘rib chiqishi, masala  ustuvorligini boshqarishi va ularni 

bajarishi mumkin. 

- jarayonni  boshqarish  moduli.  Bu  modul  jarayon  monitoringini  olib 

borish uchun zarur. Bu  jarayon ko‘rsatkichlarini olish, ularni tahlil qilish va zarur 

hisobotlarni 

shakllantirish 

imkonini 

beradi. 

Biznes-jarayonlarining 

turli 

parametrlariga  muvofiq  monitoring  olib  borish  mumkin.  Mazkur  parametrlarga 

asoslangan holda BPM tizimdagi jarayonlarga tezda o‘zgarishlar kiritish mumkin.  

-  BPM  tizimini  boshqarish  moduli.  Bu  modul  tizim  ma’muri  vositalarini 

ifoda etadi. Dasturiy ta’minot konfiguratsiyasini sozlash, kirish huquqini belgilash, 

apparat  vositalari  ishlashini  nazorat  qilish  va  shu  kabilar  amalga  oshiriladi.  Turli 

BPM  tizimlarida  modullar  turlicha  nomlangan  (tizim  ishlab  chiquvchisiga  bog‘iq 

holda) bo‘lishi mumkin.