O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

7.4.Ekskursiya xizmati amaliyotida obyektlarni ko„rsatishning usullari 
Oldindan ko‘rib chiqish usuli. 
Bu usul ekskursantlar obyekt joylashgan joyga 
kelganlaridan so‗ng qo‗llanilib, obyektni kuzatishning birinchi bosqichi hisoblanadi. 
Usuldan foydalanishning ikki varianti mavjud. Birinchi variantda «bu ... obyekti, 
marhamat tanishib chiqing» so‗zi bilan gid ekskursantlarga obyektni tashqi 
ko‗rinishi, ba‘zi detallarini mustaqil ko‗rib chiqishlarini taklif etadi. Shundan so‗ng 
gid guruh diqqatini obyekt mohiyatini aniqlashga yo‗naltiradi. Bu ekskursantlarga: 

voqealar sodir bo‗lgan tarixiy joy haqida tasavvur uyotish; 

mazkur obyektni tabiiy holatda tasavvur qilish; 

obyektga baho berish; 

obyektning tabiiy muhiti haqida tasavvurga ega bo‗lish imkonini beradi. 
Oldindan ko‗rib chiqish usulidan foydalanishning ikkinchi variantida gid 
avvaliga qisqa chiqish so‗zi (5-6 daqiqali) bilan guruhga obyektni kuzatish jarayonida 
qanday o‗ziga xos jihatlarga e‘tibor qaratish lozimligini ta‘kidlab o‗tadi.
Panoramali ko‘rsatish usuli. 
Bu usul ekskursantlarga joyning umumiy 
ko‗rinishini kuzatish imkoniyatini beradi(masalan, Samarqand viloyatidagi 
«Registon» maydoni). Panoramali ko‗rsatishda maxsus maydonchalar, minoralar, 
ko‗priklar va boshqa baland nuqtalar tanlanadikim, u yerdan shahar, maydon, vodiy, 
daryolar xuddi kaftdek namoyon bo‗ladi. Keng manzarani ekskursantlar faol qabul 
qilishi uchun kompozitsion markaz tanlanadi va guruhning diqqati unga jalb etiladi. 
Panoramali ko‗rsatishning yana bir o‗ziga xosligi shundaki, ekskursantlar nigohi 
ko‗plab obyektlarga tushadi. Gid mavzuni yoritadigan obyektlarni, umumiylikdan 
xususiylikka qarab ko‗rsatishi kerak.
Ko‘rish orqali rekonstruksiyalash (qayta tiklash)
. «Rekonstruksiya» 
tushunchasi biror narsani qoldiqlar yoki yozma manbalarga asoslanib dastlabki 

---

70 
ko‗rinishini qayta tiklash ma‘nosini anglatadi, ya‘ni so‗zlar yordamida tarixiy 
obyektning dastlabki holatini ekskursantlarning tomoshaviy taassurotiga tayanib 
tiklaydi. Bu usul urush, xalq qo‗zoloni, qatl va boshqa voqealar bo‗lib o‗tgan tarixiy 
joylar ko‗rsatilayotganda qo‗llaniladi. Davlat arboblari, mashhur yozuvchilar, 
olimlar, bastakorlar, rassomlar hayoti va faoliyati bilan boliq joylarni ko‗rsatishda 
ham ushbu usulni qo‗llash mumkin. Usulning vazifasi ekskursantlarga ushbu joyda
bo‗lib o‗tgan tarixiy voqea, bino va inshootning dastlabki holatini ko‗z oldida 
gavdalantirish imkoniyatini berishdir.