O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

 
1.2. Ekskursiyaning mazmuni va mohiyati 
«Ekskursiya» tushunchasi yunoncha «excursio» so‗zidan olingan bo‗lib, 
«sayohatga chiqish, sayr qilish» degan ma‘noni anglatadi. «Ekskursiya» 
tushunchasiga eng birinchi ta‘rifni V.Dal (1882y) quyidagicha bergan: «Ekskursiya - 
bu sayr-tomosha, biror nimani izlash, o‗simliklar yigishdir». Rossiyalik olim M. P. 
Ansiferov (1923 y) «Ekskursiya - bu sayr bo‗lib, uning vazifasi aniq ma‘lumotlar 
asosida mavzuni o‗rganishdir», degan fikrni keltirib o‗tgan.
Kichik sovet ensiklopediyasida (1931y) «ekskursiya – bu ma‘lum bir joylarda, 
sanoat korxonalarida, sovxoz, muzeylarda va boshqa joylarda ilmiy va ta‘limiy 
maqsadlarda jamoaviy tashrif buyurishdir» - deb ta‘rif berilgan. 
Katta sovet ensiklopediyasida (1978y) «ekskursiya – bu diqqatga sazovor 
obyektlarga (madaniy yodgorliklar, muzeylar, korxonalar, joylar va sh. k) tashrif 
buyurish, bilim olishning shakli va metodi bo‗lib, odatda mutaxassis- gid rahbarligida 
jamoaviy o‗tkaziladi»-deb ta‘rif berilgan. 

---

7 
Yana bir Rossiyalik ekskursionist –olim G. Doljenko quyidagicha ta‘rif bergan: 
Ekskursiya tushunchasini tahlil qilganda ekskursiya xizmatining obyektiv 
talablardan iboratligini e‘tiborga olishimiz kerak bo‗ladi. Har bir ekskursiya o‗ziga 
xos faol jarayon bo‗lib, uning mohiyati ma‘lum qonuniyatlar (mavzuiyligi, 
maqsadliligi, ko‗rgazmaliligi, hissiyotliligi, faolligi va sh.k.) bilan asoslanadi. 
Ekskursiya xizmati oldida turgan vazifalari quyidagicha namoyon bo‗lishi 
mumkin: 
 
 
 
1-rasm.
 Ekskursiya xizmati jarayoni va vazifalari.
2
 
 
Demak, 
ekskursiya xizmati
- bu tarixiy va madaniy yodgorliklar, tabiat 
manzaralari, ishlab chiqarish korxonalari va boshqa diqqatga sazovor joylarni 
ko‗rsatish, hikoya qilish jarayonini uslubiy jihatdan tashkil qilishdir. Ushbu jarayonda 
ekskursantlar ko‗z oldidagi obyektlar, ular bilan boliq voqea-hodisalar malakali 
mutaxassis-gid tomonidan hikoya va tahlil qilinadi. 
Ekskursiya xizmatida gid ekskursantlarga mavzuni yoritishga yordam beruvchi 
obyektlarni ko‗rishga (birinchi vazifa), ushbu obyektlar haqida zaruriy ma‘lumotlarni 
olishga (ikkinchi vazifa), tarixiy voqeaning mohiyatini his etishga (uchinchi vazifa), 
ekskursiya obyektlarini mustaqil kuzatish va tahlil qilish ko‗nikmasiga ega bo‗lishga 
(to‗rtinchi vazifa) yordam beradi. So‗nggi vazifani bajarishda ekskursantlarda 
obyektlarni to‗ri ko‗rish qobiliyatini shakllantira olish katta o‗rinni egallaydi. 
Obyektlarni to‗ri ko‗ra olish qobiliyati deganda estetik qabul sifatida me‘morchilik 
massalari, ranglari, har xil turdagi chiziqlar, jismlar guruhini, ranglar jilosini, 
chiziqlar va ularning kompleksini yorulik, ma‘lum burchak ostida ko‗rish, qabul 
qilish tushuniladi. Obyektlardagi tarixiy jozibadorlikni anglay olish quyidagilarda 
1.1-rasm.1
2
Mualliflar ishlanmasi.