O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

8-BOB. EKSKURSIYA XIZMATIDA OBYEKTLARNI HIKOYA
QILISH USULLARI
 
8.1.Ekskursiya xizmatida obyektlarni hikoya qilish vazifalari. 
8.2. Ekskursant replikasi
8.3. Ekskursiya xizmatida obyektlarni hikoya qilishning o„ziga xos 
xususiyatlar.
 
8.1. Ekskursiya xizmatida obyektlarni hikoya qilish 
 vazifalari
Ekskursiya xizmati jarayonida ekskursantlarning atrofdagi obyektlarga nazar 
tashlab, uni idrok etishi hamda gidning hikoyasi o‗rtasida uyunlikni ta‘minlash 
muhimdir. Ekskursiya hikoyasi nima? Bu ekskursiya xizmatining ozaki qismi bo‗lib, 
gid tomonidan guruhga obyektlar haqida ma‘lumotlar, tushunchalar berish 
jarayonidir. Bu obidalar, tarixiy voqealar, tarixiy shaxslar to‗risidagi obrazli 
ma‘lumotlardir.
Ekskursiya xizmatida obyektlarni hikoya qilishning rolini baholashda 
ekskursiyashunos olimlar hamfikr bo‗lishgan. Ularning fikricha, obyektlarni hikoya 
qilish ko‗riladigan obyektlarga qo‗shimcha hisoblanib, u bo‗shliqlarga ega 
bo‗lmasligi, ma‘ruzaga aylanib qolmasligi kerak. 
Gidning hikoyasi ikki xil vazifani bajaradi: 

izohlaydi, tushuntiradi, ko‗rgan jarayonlarni to‗ldiradi; 

ayni damda ekskursant ko‗rolmaydigan narsani qayta tiklaydi. 
Ekskursiya xizmatida ekskursantlar savollariga javob berish, gid replikasi, 
ekskursiya boshlanishidagi kirish so‗zi va yakunidagi xulosa qismi, «gid portfeli» 
dagi ko‗rgazmali vositalarni namoyish etish ham hikoya qilishga kiradi. 
Ekskursiya xizmatida hikoya qilish– individual nutq (monologik) namunasi 
bo‗lib, omma oldida qabul qilingan nutq me‘yorlariga rioya qilingan holdagi gidning 
ovozli shaxsiy matnidir. Ekskursiya xizmati obyektlarini hikoya qilish jarayoni ozaki 
axborotdan - ko‗rgazmali, ko‗rgazmali taassurotlardan - so‗zli baholash va 

---

73 
xulosalarga qarab kengayib boradi. N.A.Geynikening ta‘kidlashicha, mavzuni 
o‗rganishda hikoyaning me‘yoridan oshishi, ekskursiya xizmatida ozaki 
materiallarning ko‗payishi uning asosiy ahamiyatliligini yo‗qotadi. Gidlarda tez-tez 
uchrab turadigan kamchilik ular tomonidan ekskursiya obyektlari unchalik ko‗p 
ko‗rsatilmaydi aksincha, hikoya qilinadi. Bu esa ekskursantlarning o‗z ustida 
mustaqil ishlash qobiliyatini susaytiradi, ya‘ni ekskursiya jarayonini illyustratsiyaga 
boy ma‘ruzaga aylantiradi. Demak, ekskursiya xizmatida hikoya qilinayotgan har bir 
narsa ko‗rgazmali qatorda bo‗lishi lozim. Gid guruhga obyektni ko‗rsatish bilan birga 
uni chuqur tahlil qiladi, tushuntiradi, tarixiy dalillarni keltiradi. 
Ekskursiya xizmati hikoyasiga oldindan tayyorgarlik ko‗riladi. Hikoya qilishda 
gidning xayoliga to‗satdan biror fikr kelishi mumkin. Masalan: mamlakat, xalqning 
ayni damda boshidan kechirayotgan holatlari, voqea, hodisalar, dalillar, she‘riy ijod 
hamda badiiy asar namunalari va shu k. Ekskursiya xizmati hikoyasiga qo‗yiladigan 
asosiy talablar quyidagilardan iborat: 

mavzuiyligi; 

aniqligi; 

boliqligi; 

mantiqiyligi; 

qisqa va lo‗ndaligi; 

ishonchliligi; 

soddaligi; 

yakunlanganligi; 

ko‗rsatish jarayoni bilan boliqligi, 

ilmiyligi. 
Ekskursiya obyektlarini hikoya qilish monolog xususiyatiga ega. Shuni ham 
ta‘kidlash joizki, ayrim gidlar ekskursiya jarayonini ma‘lum bir qismini dialogga 
aylantirishadi. Gid hamda ekskursantlar o‗rtasidagi dialog jarayonida materialni 
qabul qilish faollashadi. Ekskursiya xizmatida monologdan dialogga o‗tishda 

---

74 
ekskursantlar tomonidan beriladigan savollarga javob berishi va ularning replikalari 
bilan ishlash giddan katta mahorat talab qiladi.