O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

2.3. Ekskursiya xizmatining xususiyatlari
Xususiyat
deb, predmet va hodisalarni o‗zaro o‗xshashligi yoki bir-biridan 
farq qilishiga aytiladi, ya‘ni shunday aniq xususiyatlarki, predmet, hodisa, madaniy-
ma‘rifiy ishlar shakli ularsiz mavjud bo‗lmaydi. 
Ekskursiya xizmatining boshqa madaniy – ma‘rifiy ishlar shakli kabi tashkiliy 
va uslubiy jihatdan o‗ziga xosligi mavjud. Ushbu xususiyatlar ekskursiya xizmatini 
boshqa madaniy – ma‘rifiy ishlar bilan o‗xshashligi yoki muayyan farqini ko‗rsatadi. 
Ekskursiya xizmatining umumiy 
xususiyatlariga
quyidagilarni ko‗rsatish 
mumkin: 

davomiyligi (bir akademik soatdan (45 daqiqa) bir sutkagacha); 

ekskursantlarning mavjudligi (guruh yoki yakka); 

ekskursiya rahbari- gidning mavjudligi; 

ko‗rgazmaliligi, tomoshabin qabul qilishi, ekskursiya obyektlarining 
mavjudligi; 

guruh harakatlanadigan oldindan tuzilgan ekskursiya marshrutining 
mavjudligi; 

obyektlar namoyishining maqsadliligi, aniq mavzuning mavjudligi; 

guruhning faolligi (kuzatuv, o‗rganish, obyektlarni tadqiq qilish). 
Yuqorida sanab o‗tilgan xususiyatlarning birortasi bo‗lmasa, jarayon 
ekskursiya hisoblanmaydi. Ekskursiya xizmati xususiyatlarining mazmuni uning 
mohiyatini to‗ri talqin etish imkonini beradi. Ko‗rsatiladigan obyektlarning kengligi, 
ko‗p rejali mavzu, ekskursiya xizmati uslubining puxtaligi, gidning mahorati 
ekskursiyada shaxsning shakllanishiga yordam beruvchi aniq funksiyani bajarishi 
imkonini beradi. 
 
 

---

20 
2.4. Ekskursiya xizmatini tasniflash 
Tasniflash 
deb, predmetlar, hodisalar, tushunchalarni sinflar, bo‗limlar, 
umumiy xususiyatlaridan kelib chiqib guruhlarga ajratishdir.
Ekskursiya xizmatini tasniflash masalasi har doim sohasi mutaxassislarining 
diqqat markazida bo‗lib, bu muammoni yechishda o‗tgan asrning 20 yillarining 
oxirida harakat qilishdi. Ekskursionist olim V.A. Gerd ekskursiya xizmati shakllarini 
tasniflashning o‗z variantida ekskursiyani guruhlar va guruhostilarga bo‗lishni va uni 
tayyorlashda gidga yo‗nalish olishga yordam beruvchi xususiyatlarini ajratishni 
tasniflashning asosiy maqsadi sifatida ta‘kidlab o‗tgan. 
Ekskursiya xizmati ham mustaqil faoliyat (dam olish uylarida, klublarda, 
maktablarda) ham turistik xizmat majmuasining bir qismi bo‗lishi mumkin 
(turfirmalarda). 
Hozirda ekskursiya xizmati quyidagicha tasniflanadi: 

mazmuniga ko‗ra; 

qatnashuvchilar soni va tarkibiga ko‗ra; 

o‗tkazish joyiga ko‗ra; 

harakatlanish vositasiga ko‗ra; 

davomiyligiga ko‗ra; 

o‗tkazish shakliga ko‗ra.