O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “iqtisodiyot” kafedrasi

Milliy valyutadagi bank kreditlari bo‘yicha foiz stavkalari*⁵
(o‘rtacha tortilgan foiz stavkalari, yillik hisobda)

Kredit muddati va turi	2020 yil
	Yanvar	Fevral	Mart	Aprel	May	Iyun	Iyul	Avgust	Sentabr	Oktabr	Noyabr
Jami kreditlar bo‘yicha	25.8	25.6	24.8	24.1	24.0	23.7	20.6	20.5	19.8	19.2	19.7
shu jumladan:
Qisqa muddatli kreditlar	25.7	25.0	25.2	24.6	24.8	24.7	21.1	20.8	18.8	19.0	19.9
- 60 kungacha	23.9	24.6	23.9	24.9	24.6	24.0	20.5	20.5	20.5	19.2	19.5
- 61 kundan 90 kungacha	25.9	25.8	23.6	23.8	23.4	24.6	22.4	21.8	15.6	15.7	16.2
- 91 kundan 180 kungacha	24.8	23.7	25.4	24.3	24.6	25.6	21.3	21.6	21.7	19.7	19.8
- 181 kundan 365 kungacha	25.8	25.1	25.2	24.6	24.8	24.7	21.1	20.8	20.5	20.2	20.0
Uzoq muddatli kreditlar	25.8	25.9	24.7	23.7	23.4	23.3	20.3	20.4	20.6	19.3	19.6
- 1 yildan 2 yilgacha	25.2	25.7	26.0	24.7	24.7	23.6	19.9	20.1	20.4	19.7	19.6
- 2 yildan 3 yilgacha	27.8	27.4	26.0	25.6	24.8	25.4	21.5	21.6	21.7	19.9	20.6
- 3 yildan 4 yilgacha	24.3	24.9	24.6	23.0	23.3	22.9	21.0	21.3	21.2	20.9	19.9
- 4 yildan 5 yilgacha	21.6	22.6	21.8	21.2	22.2	20.9	18.5	18.8	19.0	18.8	19.3
- 5 yildan 10 yilgacha	19.5	20.4	19.4	20.2	20.4	20.7	19.7	19.7	18.3	17.4	17.7
- 10 yildan yuqori	17.9	17.8	18.6	18.7	18.4	17.9	18.0	18.0	17.4	17.5	17.2

Kredit tashkilotlari soni va banklar infratuzilmalari^6
	01.01.2020 y.	01.04.2020 y.
1. Kredit tashkilotlari, jami	121	148
shu jumladan:
- Tijorat banklari, shundan:	29	30
Davlat ulushi mavjud banklar	13	13
Boshqa banklar	16	17
- Nobank kredit tashkilotlari, shundan:	92	118
Mikrokredit tashkilotlari	37	57
Lombardlar	55	61
2. Tijorat banklari filiallari, jami	876	853
3. Bank xizmatlari markazlari (xizmat ofislari va mini-banklar)	1 151	1 093
4. 24/7 shaxobchalari		1 097

3.Pul-kredit siyosatini amalga oshirishning usul va mexanizmlari
Ichki bozorda narxlar barqarorligini ta’minlash vazifasi pul-kredit siyosatini amalga oshirishning aniq strategiyasi va batafsil rejasi bo‘lishini hamda maqsadli ko‘rsatkichlarga erishish uchun samarali instrumentlar va mexanizmlarni talab etadi.

Pul-kredit siyosati rejimlaridan foydalanishning xalqaro tajribasi

Rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlar markaziy banklari tomonidan keng qo‘llanilayotgan usullar inflyatsion targetlash, monetar targetlash, valyuta kursini targetlash va nominal yakorsiz rejimlarni o‘z ichiga oladi.Inflyatsiyaning maqsadli ko‘rsatkichlariga erishish vazifasi aksariyat markaziy banklar uchun bosh maqsad hisoblansa-da, yuqorida qayd etilgan uslublar asosan tezkor va oraliq mo‘ljallarga qarab farqlanadi.

Monetar targetlash rejimi

Pul-kredit siyosatini amalga oshirishning ushbu usulida narxlar barqarorligini ta’minlash maqsadida pul agregatlari, rezerv pullar va pul massasi hajmlari o‘zgarishini nazorat qilish nazarda tutiladi.
Ushbu strategiyaning samarali qo‘llanilishi inflyatsiya ko‘rsatkichlari va pul agregatlari o‘rtasidagi mustahkam doimiy bog‘liqlik bo‘lishini talab etadi. Bunda inflyatsiyaning maqsadli ko‘rsatkichlariga pul agregatlari hajmini maqbul darajada ushlab turish vositasida erishiladi.Monetar targetlash rejimi 1970-chi va 1980-chi yillarda AQSh, Kanada, Buyuk Britaniya, Germaniya, Shveytsariya va boshqa rivojlangan davlatlarda faol qo‘llanilgan.
Shu bilan birga, so‘nggi yillarda moliya bozorlarining rivojlanishi va yangi moliyaviy instrumentlarning amaliyotga joriy etilishi hisobiga pulga nisbatan talabning nobarqaror darajada bo‘lishi mazkur usul samaradorligining pasayishiga olib keldi.Natijada markaziy banklar pul massasidagi o‘zgarishlarga samaralari ta’sir ko‘rsatish va inflyatsiyaning maqsadli ko‘rsatkichlarini ta’minlash imkoniyati cheklanishi kuzatildi.Pul agregatlari va inflyatsiya darajasi o‘rtasidagi bog‘liqlikning kuchsizlanishi tufayli ko‘pchilik markaziy banklar tomonidan pul agregatlarini targetlash amaliyotidan voz kechilib, inflyatsion targetlash rejimini joriy qilinishiga sabab bo‘ldi.Monetar targetlash rejimi pul taklifi va talabining keskin o‘zgarishlari kuzatilgan rivojlanayotgan va o‘tish davridagi mamlakatlarda iqtisodiy rivojlanishning dastlabki yillarida samarali strategiya sifatida keng ko‘llanilgan. Bunda inflyatsiya bo‘yicha tegishli ko‘rsatkichlarni belgilashda iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish maqsadlaridan kelib chiqilgan.
1994 yildan boshlab O‘zbekistonda amalga oshirilgan pul-kredit siyosati ham pul massasining keskin o‘sib ketishini oldini olish orqali milliy valyuta barqarorligini ta’minlash maqsadlariga qaratildi. Bunda rezerv pullar va pul massasining o‘zgarishi operatsion hamda oraliq mo‘ljallar sifatida qo‘llanildi.
Mazkur rejim rasman monetar targetlash deb tasniflansa-da, amaliyotda milliy valyutaning almashuv kursini dollarga bog‘lash orqali bosqichma-bosqich devalvatsiya qilib borilganligi tufayli ba’zi xalqaro institutlar va mutaxassislar tomonidan ushbu rejim aralash turga kiritilgan.Bir vaqtning o‘zida ikki maqsadga yo‘naltirilgan almashuv kursi siyosati tashqi shoklar vujudga kelgan sharoitlarda samarasiz ekanligini ko‘rsatdi. Bunda bir tomondan oltin-valyuta zahiralarini oshirish vazifasi qo‘yilgan bo‘lsa, ikkinchi tomondan so‘mning almashuv kursini ma’lum bir darajada ushlab turish maqsadi ko‘zlangan. O‘z navbatida, mazkur almashuv kursi to‘lov balansi holati va tashqi iqtisodiy sharoitlarni o‘zida aks ettirmagan.Bunday siyosat, o‘z navbatida, ichki valyuta bozorida muammolarni yuzaga keltirib, samarali pul-kredit siyosatini yuritish imkoniyatlarini pasaytirdi. Bundan tashqari, pul-kredit instrumentlaridan foydalanishning passiv rejimi monetar targetlashni samarali qo‘llashda qo‘shimcha qiyinchiliklar tug‘dirdi.Pul massasi o‘zgarishini omillar asosida tahlili, pul massasi o‘sishi turli davrlarda oltin-valyuta zaxiralarining oshishi hamda iqtisodiyotni kreditlash hajmlarining kengaytirish hisobiga ta’minlanganligini ko‘rsatmoqda.Ayni paytda iqtisodiyotni kreditlashning asosiy manbalari markazlashgan mablag‘lar, shu jumladan, O‘zbekiston Respublikasi tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi hisobidan moliyalashtirilganligi hamda ushbu mablag‘lar asosan ishlab chiqarish texnologiyalari va xomashyo materiallarini import qilish maqsadida foydalanilganligi tufayli iqtisodiyotda pul massasi o‘sishiga va mos ravishda inflyatsiya darajasiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir ko‘rsatmagan.
Inflyatsiya darajasi.⁷

	o‘tgan oyga nisbatan (%)	o‘tgan yilning shu oyiga nisbatan (%)
Oktyabr 2020	1,4	11,5
Sentyabr 2020	1,4	11,7
Avgust 2020	0,5	11,7
Iyul 2020	-0.3	14.4
Iyun 2020	-0.2	14.2
May 2020	0.3	14.0
Aprel 2020	1.7	14.5
Mart 2020	1.3	13.6
Fevral 2020	0.8	13.5
Yanvar 2020	0.6	14.3
Dekabr 2019	1.7	15.2
Noyabr 2019	1.7	15.6
Oktyabr 2019	1.5	16.3
Sentyabr 2019	1.3	16.0
Avgust 2019	2.9	16.5
Iyul 2019	-0.4	13.5
Iyun 2019	-0.5	13.6
May 2019	0.7	13.7
Aprel 2019	0.9	13.7
Mart 2019	1.2	13.6
Fevral 2019	1.6	13.5
Yanvar 2019	1.5	13.0
Dekabr 2018	2.1	14.3
Noyabr 2018	2.3	16.5
Oktyabr 2018	1.3	16.3
Sentyabr 2018	1.8	16.2
Avgust 2018	0.3	15.7
Iyul 2018	-0.3	16.3
Iyun 2018	-0.4	17.7
May 2018	0.8	19.0
Aprel 2018	0.9	19.6
Mart 2018	1.1	19.8
Fevral 2018	1.1	19.8
Yanvar 2018	2.7	20.1

Pulga bo‘lgan talabning o‘zgaruvchanligi, keng ma’nodagi pul massasining tarkibi, dollarizatsiya darajasining yuqoriligi kabi omillar pulga bo‘lgan talabni aniqlash imkoniyatini pasaytiradi.Bunday holatda, pulga bo‘lgan talab va foiz stavkalari o‘rtasidagi bog‘liqlik sust bo‘lganligi sababli Markaziy bank uchun pul massasining maqsadli darajasini saqlab turish vazifasi murakkablashadi.Yuqorida qayd etilgan muammolar natijasida keng ma’nodagi pullar hajmining oraliq mo‘ljallardan chetlashishi Markaziy bankning pul-kredit siyosatiga bo‘lgan ishonchni pasaytiradi.