O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent temir yo'l muhandislari instituti Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti amirov s

1-masala:
magnit induksiyasi 
В = 0,8 Tl
bo'lgan bir jinsli magnit maydonda 
uzunligi 
l 

 

m
eni 
d=0,2 m
mis simdan yasalgan ramka

=314 1/s
burchak tezlik bilan aylanmoqda (2.3- rasm). 
Ramkadagi mis sim o'ramlar soni 
w


. Ramkada induksiyalangan EYuK ni 
ramkaning 
burchak 
tezligiga 
bog'liqligini aniqlang. 
Yechish.
Ko'rilayotgan ramka bir xil 
sharoitda turgan 25 ta kvadratsimon 
konturlardan iborat. Binobarin, bitta 
konturda induksiyalanayotgan EYuKni 
aniqlab, keyin uni 
w
ga
2.3-rasm
ko'paytirish kifoya. 
Ramka konturida induksiyalanadigan EYuK ni 
dt
d
е
k



formula asosida 
aniqlaymiz. Buning uchun vaqt bo'yicha magnit oqim o'zgarishini bilish lozim. 
Ramkaning boshlang'ich holatida (2.3-rasm) konturni maksimal magnit oqim Ф 
kesib o'tadi, ixtiyoriy boshqa holatda esa Ф
= Ф
m
cos

 = Ф
m
cos

t
. 
Binobarin, bir o'ramdagi EYuK: 
.
sin
)
sin
(
)
cos
(
ωt
ω
 
ωt
ω
 
dt
ωt
d
 
dt
d
 
e
m
m
m
k












Ramkadagi 
w
o'ramlar uchun esa 
.
sin
α
ω
w 
dt
d
w 
w e
e
m
k






Bu tenglamaga qiymatlarni qo'yib, 
)
(

f
e

ni topamiz 
.
sin
8
310
2
0
25
0
8
0
25
314
sin
ωt V
,
,
,
,
ωt
ld
B
w
e
m








Sinusoidal tok zanjirlarining tahlilida amplituda va shakl koeffitsiyentlaridan 
keng foydalaniladi. 
Amplituda koeffitsiyenti davriy o'zgaruvchi funksiyaning amplitudasini uning 
ta'sir etuvchi qiymatiga nisbati bilan aniqlanadi. Sinusoidal tok uchun: 
.
2


Ι
Ι
k
m
α
Shakl koeffitsiyenti davriy o'zgaruvchan funksiyaning ta'sir etuvchi qiymatini 
uning o'rtacha qiymatiga nisbati bilan aniqlanadi
. Sinusoidal tok uchun: 
.
,
π
Ι
π
Ι
Ι
Ι
k
m
m
Ш
11
1
2
2
)
2
(
2




rta
o'
Shunday qilib, agar so'z davriy o'zgaruvchan kuchlanish va toklar to'g'risida ketsa, 
u holda odatda ularning ta'sir etuvchi qiymatlari tushuniladi. 
Elektrotexnika qurilmalarida juda kichik va katta tok va kuchlanishlar 
uchraydi. Radiopriyomnik kirishidagi kuchlanish bir necha mikrovolt atrofida 
bo'ladi. Elektr uzatish liniya simlari orasidagi kuchlanish 500, 750 va 1150 
kV

---

ELEKTROTEXNIKANING NAZARIY ASOSLARI 
63 
larga yetadi. Tranzistorlardagi toklar 1 
mA
dan ancha kichik, metallurgiyadagi 
elektr pechlarda esa tok bir necha yuz kA larga yetadi. 
2-masala:
i = 310sin(314t +

i
) А
tokning 
t = 0 
dagi oniy qiymati 
i(0) = 
269 A
 
ga teng, 

i
ning qiymatini toping. Agar shu tok elektromagnit ampermetr 
bilan o'lchansa, u holda asbob nechani ko'rsatadi? 
Yechish.
t = 0
da tokning ifodasi 
i(0)=310sin

i
 = 269,0 A
. Bundan, 
.
60
310
269
arcsin
0


i

Elektromagnit sistemali ampermetr tokning ta'sir etuvchi qiymatini ko'rsatadi, 
ya'ni: 
.
220
2
/
310
2
/
A
I
I
m



3-masala:
ikki juft qutbga ega generator 
n = 1500
ayl/min
tezlik bilan 
aylanmoqda. O'zgaruvchan tok chastotasini aniqlang.