O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti k. Z. Xomitov

 
 
 
 
 
2.1.1-rasm. 
Baholash obyekti sifatida ko„chmas mulk 
tushunchasining farqlanishi.
 
Baholash obyekti sifatida ko‗chmas mulk jismoniy obyekt 
sifatidagi yer va uning tarkibiy unsurlari tushunchasi hamda davlat 
Yer jismoniy obyеkt 
sifatida va tarkibi: 

yеr uchastkalari 

yеrosti uchastkalari 

suv havzalari 

oʻrmonlar 

koʻp yillik ekinlar 

binolar 

qurilmalar 
Davlat rеgistratsiyasidan 
oʻtish majburiyligi:

yеr uchastkalari 

yеrosti uchastkalari 

suv havzalari 

oʻrmonlar 

koʻp yillik ekinlar 

binolar 

qurilmalar 

dеngiz kеmalari 

havo kеmalari 

ichki suzish kеmalari 

kosmik obyеktlar 
Koʻchmas mulk 
Davlat obyеktlarini aniqlashda 
Baholash obyеkti sifatida 

---

36 
obyektlarini aniqlashda davlat registratsiyasidan o‗tish majburiyligi
bilan farqlanadi (2.1.1-rasm). 
Yer uchastkasini yaxshilashlarga quyidagilar kiradi: 

yer uchastkasida joylashgan alohida binolar, inshootlar va 
ularning guruhlari, mazkur uchastkaga tegishli bo‗lgan yerosti 
inshootlari yoki ularning qismlari; 

binolarga barcha uzoq muddatli ulanishlar, chunonchi: ichki suv 
ta‘minoti, isitish va sovutish sistemalari, elektr ta‘minoti, gaz tarmoqlari, 
shuningdek, o‗rnatilgan statsionar qurilmalar (mashinalar, asbob-
uskunalar); 

yer uchastkasiga va binolarning ichki tarmoqlariga ulangan 
muhandislik inshootlari, kommunikatsiyalar va tarmoqlar; 

mazkur uchastkaga tegishli bo‗lgan, lekin uning chegarasidan 
tashqarida joylashgan xo‗jalik, transport va muhandislik ta‘minoti 
elementlari; 

uchastka hududini obodonlashtirish obyektlari, shu jumladan, 
ko‗p yillik o‗simliklar; 

infratuzilma obyektlaridagi mulk ulushlari; 

baholanayotgan mulk bilan yaxlit majmuani hosil qiluvchi, 
konstruktiv yoki funksional jihatdan uning ajralmas qismi bo‗lgan 
boshqa obyektlar. 
Binoda va yer uchastkasida o‗rnatilgan statsionar qurilmalar 
baholash maqsadlarida ikki toifaga ajratiladi: 

bino xizmat ko‗rsatish sistemalarining ko‗chmas mulk bahosiga 
kiritiladigan tarkibiy elementlari; 

ko‗chmas mulk obyektida olib borilayotgan biznesda 
foydalaniladigan 
yer 
uchastkasi 
va 
yaxshilashlardan 
alohida 
baholanadigan statsionar qurilmalar.
Ko‗chmas mulk bahosiga kiritiladigan statsionar qurilmalar, 
mashinalar va asbob-uskunalar binolarning quyidagi xizmat ko‗rsatish 
sistemalariga kiradi: 

---

37 

elektr ta‘minoti – noishlab chiqarish ehtiyojlarini qondirish 
uchun 
mo‗ljallangan 
markaziy 
quvvatlantiruvchi 
kabellar, 
transformatorlar, qalqonli, zaxiradagi generatorlar va elektr tarmoqlari; 

gaz ta‘minoti – gaz stansiyalarigacha va ularning doirasidagi gaz 
quvur yo‗llari, shuningdek, noishlab chiqarish ehtiyojlarini qondirish 
uchun mo‗ljallangan binolar doirasidagi gaz quvur yo‗llari; 

suv ta‘minoti – rezervuarlar, quduqlar va skvajinalar, nasoslar, 
suv tozalash uskunalari, baklar, taqsimlash tarmoqlari, drenaj qurilmalari 
va kanalizatsiya sistemalari; 

isitish va havo haroratini maqbullashtirish – qozonlar va tegishli 
asbob-uskunalar, 
yonilg‗i 
baklari, 
radiatorlar, 
kaloriferlar, 
konditsionerlar uchun asbob-uskunalar, havo yo‗naltirish quvurlari, 
ventilyatorlar va noishlab chiqarish maqsadlarida foydalaniladigan 
boshqa asbob-uskunalar; 

liftlar va yuk ko‗targichlar – bino tuzilishining ajralmas qismini 
shakllantiradigan va notijorat maqsadlarida foydalaniladigan yo‗lovchi 
va yuk liftlari, eskalatorlar, transportyorlar, yuk ko‗targichlar va 
tayanchlar. 
Qiymat turini tanlashning asosiy mezoni