O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti k. Z. Xomitov

V bob. Baholash yondashuvlari va usullarini tanlash, asoslash va 
qo„llash 
1-§. Daromadga oid yondashuv 
 
16.
 To„g„ridan-to„g„ri kapitallashtirish usuli 
eng tipik
 
yillik 
daromadni qiymatga uni daromadning baholash obyektiga o‗xshash 

---

400 
ko‗chmas mulk obyektlari qiymatiga nisbati haqidagi bozor ma‘lumotlari 
tahlili asosida hisoblangan kapitallashtirish stavkasiga bo‗lish yo‗li bilan 
to‗g‗ridan-to‗g‗ri o‗zgartirishga asoslangan: 
R
I
V

,
bu yerda: 
V – baholash obyektining qiymati; 
I 
– sof operatsion daromad; 
R – kapitallashtirish umumiy stavkasi.
Agar daromad oqimlari davrning uzoq muddati mobaynida barqaror 
bo‗lsa yoki daromad oqimlari barqaror mo‗‘tadil sur‘atlarda o‗zgarsa, 
to‗g‗ridan-to‗g‗ri kapitallashtirish usuli qo‗llaniladi.
Agar daromad oqimlari beqaror bo‗lsa yoki baholash obyekti jiddiy 
ta‘mirlashni (rekonstruksiya qilishni) talab qilsa yoki tugallanmagan qurilish 
holatida bo‗lsa, to‗g‗ridan-to‗g‗ri kapitallashtirish usuli, qoida tariqasida, 
qo‗llanilmaydi. 
17.
Ko‗chmas mulk qiymatini to‗g‗ridan-to‗g‗ri kapitallashtirish usuli 
bilan hisoblash uchun daromadning asosiy manbai baholash obyekti 
ijarasidir. 
Ko‗chmas mulk obyektidan boshqa daromadlar ko‗chmas mulk 
faoliyatidan olinishi va ijara haqiga kirmasligi mumkin (masalan, garaj yoki 
avtotransport uchun to‗xtash joyidan foydalanganlik uchun haq, saqlash 
kameralarini taqdim etishdan olingan daromad). Bunda, daromad manbai 
baholash obyekti bilan bevosita va uzviy bog‗liq bo‗lishi lozim.
18.
Quyidagi ijara stavkalari farqlanadi: 
- mazkur mintaqada baholash obyekti mansub bozor segmentiga xos 
bo‗lgan bozor ijara stavkalari; 
- ijara shartnomasi bilan belgilanadigan kontrakt ijara stavkalari. 

---

401 
Bozor ijara stavkasidan ko‗chmas mulk obyektiga bo‗lgan to‗la 
mulkdorlik huquqini baholashda foydalaniladi. Kontrakt ijara stavkasi ijaraga 
beruvchining qisman mulkiy huquqlarini baholash uchun qo‗llaniladi. 
19.
Daromad qiymati sifatida, qoida tariqasida, kutilayotgan sof 
operatsion daromad (keyingi o‗rinlarda SOD deb yuritiladi)dan foydalaniladi. 
SOD quyidagi ketma-ketlikda hisoblanadi: 
- ko‗chmas mulk obyektidan yil davomida olinadigan potensial yalpi 
daromad (PYAD) ijaraga berish uchun mo‗ljallangan maydonni ijara 
stavkasiga ko‗paytirish yo‗li bilan baholanadi; 
- haqiqiy yalpi daromad (HYAD) maydondan to‗la foydalanmaslikdan 
va ijara haqini yig‗ishdagi yo‗qotishlarni PYADdan ayirish va boshqa 
daromadlarni qo‗shish yo‗li bilan aniqlanadi; 
HYADdan operatsion xarajatlarni ayirib, sof operatsion daromad 
olinadi. 
20.
Maydondan to‗la foydalanmaslikdan va ijara haqini yig‗ishdagi 
yo‗qotishlar mazkur bozordagi boshqaruvning tipik darajasi uchun bozor 
ko‗rsatkichlari bo‗yicha hisoblanadi. Qiyosiy obyektlar bo‗yicha bozor 
ko‗rsatkichlarini hisoblash uchun zarur axborot bo‗lmasa, yo‗qotishlar 
qiymati baholash obyektiga doir retrospektiv va joriy axborot tahlili asosida, 
ular kelgusida o‗zgarishi mumkinligini hisobga olgan holda aniqlanadi. 
21.
Operatsion xarajatlar quyidagilarni o‗z ichiga oladi: 
- miqdori ko‗chmas mulkning ekspluatatsion yuklanganlik darajasiga 
bog‗liq bo‗lmagan shartli o‗zgarmas xarajatlarni; 
- miqdori ko‗chmas mulkning ekspluatatsion yuklanganlik darajasiga 
qarab o‗zgaradigan shartli o‗zgaruvchan (ekspluatatsion) xarajatlarni; 
- almashtirish xarajatlari (zaxiralar)ni.
Shartli o‗zgarmas xarajatlarga quyidagilar kiradi: 
- mol-mulk solig‗i; 

---

402 
- mol-mulkni sug‗urtalash xarajatlari; 
- xizmat ko‗rsatuvchi xodimlar maoshi (agar u binoning yuklanishiga 
bog‗liq bo‗lmasa) va unga solinadigan soliqlar. 
Shartli o‗zgaruvchan xarajatlarga quyidagilar kiradi: 
- boshqaruv xarajatlari;
- kommunal xarajatlar; 
- hududni saqlash xarajatlari; 
- joriy ta‘mirlash ishlari uchun xarajatlar; 
- xizmat ko‗rsatuvchi xodimlar maoshi va unga solinadigan soliqlar;
- xavfsizlikni ta‘minlash xarajatlari. 
Almashtirish xarajatlariga tom, pol to‗shami, elektroarmatura kabi va 
boshqa tez eskiradigan yaxshilashlarni vaqti-vaqti bilan almashtirish 
xarajatlari kiradi.
22.
Kapitallashtirish stavkasini