O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Organizmda qon hajmi va qon tarkibi.

Qon hajmi va tarkibi. Odamning qoni suyuq plazma va undagi muallaq shaklli elementlardan tashkil topgan. Qonning bu ikki qismi orasida ma‘lum nisbat saqlanadi. Qon hajmining 55% i plaz- maga tо‗g‗ri keladi, qolgan 45% hajmni shaklli elementlar tashkil qiladi. Qonning umumiy hajmidan eritrositlarga tо‗g‗ri keladigan qismi gematokrit son, deb ataladi. Erkaklarda gematokrit son 44– 46%, ayollarda 41– 43% bо‗ladi.
Katta odam organizmidagi qonning umumiy miqdori gavda vaznining 6– 8%, ya‘ni 4– 6 l ni tashkil qiladi. Qonning organizmdagi miqdorini bо‗yoqlar yoki radioaktiv moddalar yordamida aniqlash mumkin. Masalan kongorot, qonga ma‘lum miqdorda yuboriladi. O₂ vaqt о‗tishi bilan u qonda tekis taqsimlanadi. Endi tomirdan qon olib, unda buyoq konsentrasiyasini aniqlaymiz va bо‗yoqning qonda suyo‘lish darajasiga qarab, qon miqdorini hisoblab topamiz.
Qonning miqdori nisbatan doimiy bо‗lgan kо‗rsatkichlardan biri. Ammo, uzoq vaqt davomida muntazam ravishda jismoniy ish bilan shug‗ullanish, baland toqqa kо‗tarilish va shu sharoitda uzoq vaqt bо‗lish natijasida organizmning kislorodga bо‗lgan ehtiyoji ortadi va qon miqdori kо‗payadi.
Organizmdagi qonning hammasi oddiy sharoitda qon tomirlar bо‗ylab harakat qilmaydi. Uning bir qismi zahiralarda saqlanadi. Qon umumiy miqdorining 20% i jigarda, 16% taloqda, 10% ga yaqini teri tomirlarida bо‗ladi va ma‘lum vaqtgacha qon aylanishida ishtirok etmasligi mumkin. Kislorodga ehtiyoj oshganda esa qonning zahiradagi qismi tomirlarga о‗tib, kislorod tashishda ishtirok eta boshlaydi.

3.