O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

The Cardiac Cycle and the Actions of the Valves.—By the contractions of the heart the blood is pumped through the arteries to all parts of the body. These contractions occur regularly and at the rate of about seventy per minute. Each wave of contraction or period of activityis followed by a period of rest,the

two periods constituting what is known as a cardiac cycle.Each cardiac cycle consists of three phases, which succeed each other as follows: (1) a short simultaneous contraction of both atria, termed the atrial systole,followed, lowed, after a slight pause, by (2) a simultaneous, but more prolonged, contraction of both ventricles, named the ventricular systole,and (3) a period of rest,during which the whole heart is relaxed. The atrial contraction commences around the venous openings, and sweeping over the atria forces their contents through the atrioventricular openings into the ventricles, regurgitation into the veins being prevented by the contraction of their muscular coats. When the ventricles contract, the tricuspid and bicuspid valves are closed, and prevent the passage of the blood back into the atria; the musculi papillares at the same time are shortened, and, pulling on the chordæ tendineæ, prevent the inversion of the valves into the atria. As soon as the pressure in the ventricles exceeds that in the pulmonary artery and aorta, the valves guarding the orifices of these vessels are opened and the blood is driven from the right ventricle into the pulmonary artery and from the left into the aorta.
Yurakning o‘tkazuvchi tizimini tashkil qiluvchi atipik hujayralarning xar biri o‘z -o‘zidan impulslar ishlab chiqarish qobiliyatiga yoki avtomatiyaga ega. Ammo, tabiiy sharoitda sinoatrial tugun pastki avtomatiya markazlarini o‘ziga buysundiradi. Yurakning o‘tkazuvchi tizimi ritmik ravishda impulslar hosil bo‘lishini , bo‘lmalar va qorinchalarning ketma-ket qisqarishini, qorinchalar miokardi hujayralarining sinxron qisqarishini taminlaydi.Ritmik ravishda qo‘zg‘alib, qisqarib turgan yurak elektr toki manbaiga aylanadi. Tana to‘qimalari elektr o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgani uchun yurakning elektr tokini tana yuzasidan maxsus asboblar yordamida qayd qilish mumkin. Bu usul elektrokardiografiya, yozib olingan egri chiziq esa elektrokardiogramma, deyiladi. Yurak muskulining qisqarish mexanizmy skelet muskulining qisqarish mexanizmidan deyarli farq qilmaydi. Aktin iplar miozin iplar oralig‘iga sirg‘alib kirganda miokard tolalari qisqaradi. Bu sirg‘alish ko‘ndalang ko‘prikchalarning eshkaksimon xarakatlari natijasi hisoblanadi. Tolalar bo‘shashgan vaqtida aktin iplar yuzasidagi ipsimon oqsil tropomioz inning troponin oqsil bilan hosil qilgan kompleksi aktinning miozin bilan birlashishiga yo‘l qo‘ymaydi. Tolada xarakat potensialining vujudga kelishi sarkoplazmatik retikulumning sisternalardan kalsiyning tashqariga chiqib aktin va miozin iplar soxasiga yetib borishiga va troponin bilan bog‘lanishiga olib keladi. Kalsiy troponin birikmasining hosil bo‘lishi troponintropo miozin kompleksining fa‘zodagi holatini o‘zgartiradi. Aktin va miozin iplar o‘rtasidagi to‘qid yuqolib, sirg‘alish boshlanadi. Yuqori ATF-aza faolligiga ega bo‘lgan aktomiozin ATF ni parchalab, energiya ajralishini taminlaydi. Yurak xar daqiqada 75 marta urganda uning bir sikli — sistolasi, diastolasi va payzasi —0,8 s davom etadi. Yurakning qisqarishi bo‘lmalar sistolasidan boshlanadi, u 0,1 s davom etadi. Shu vaqt ichida bo‘lmalardagi bosim 5—8 mm s. u. ga ko‘tariladi. Bo‘lmalarning sistolasi tugagach, qorinchalar sistolasi boshlanadi. Uning davomliligi 0,33 s. Qorinchalar sistolasi bir necha davr va bosqichga bo‘linadi . Qorinchalar sistolasining boshlanishiga miokard tolalarining taranglashishi xosdir. 0,08 s davom etuvchi bu davr taranglanish davri, deyiladi. U tolalarning asinxron qisqarishi bilan
boshlanadi. Asinxron qisqarish bosqichi 0,05 s davom etadi. Tolalarning bir qismi qisqarib, qolganlari bo‘shashganiqan asinxron bosqichda qorinchalar bo‘shlig‘idagi bosim taxminan 0 bo‘ladi. Qo‘zg‘alish hamma tolalarga tarqalib, ularni qisqartirganda qorinchalardagi bosim keskin ortadi va chap qorinchada 70—90 mm
s. u. gacha, o‘ng qorinchada 15—20 mm s. u. gacha ko‘tariladi. Bosimning bu o‘zgarishi 0,03 s davom etuvchi izometrik qisqarish bosqichida kuzatiladi. Bosimning qorinchalar bo‘shlig‘ida oshishi Natijasida atrio-ventrikulyar qopqoqlar tezda yopiladi. Ayni vaqtda yarim oysimon qopqoqlar ham yopiq bo‘ladi. Demak qorinchalar bo‘shlig‘i berk bo‘lganiqan undagi qonning xajmi o‘zgarmaydi, qisqarish izometrik turda bo‘lgani uchun tolalarning tarangligi ortadi va qon bosimi chap qorinchada s. u. 120 mm gacha, o‘ng qorinchada s. u. 25 mm gacha ko‘tariladi.
Qon bosimi . Arterial qon bosimi qonni haydaydigan chap qorincha (ga qarshi bosim) .arteriyadagi bosim to‘lqinni tashqi tasirni barmoq bilan paypaslab bilish mumkun. Biroq qon bosimi doimiy emas, o‘zgaruvchan, yani yurak qisqarganda maksimal darajada ortadi va yurak kengayganda minimal darajada pasayadi. Yuqori qon bosimi o‘rtacha taxminan o‘rtacha 120mm Hg, pastki qon bosimi esa mm Hg. 40 mm Hg farqi bosim deb aytiladi. Jismoniy zo‘riqish vaqtida yuqori qon bosimi 200mmHg gacha yetadi. Pastki qon bosimi 90 mm Hg yoki yuqori qon bosimi 140 mm Hg yuqori qon bosimi deb ataladi. Yani gioertoniya. Qon bosiming qiymati yurakdan chiqadigan qonning tomirlarda qarshilikka uchrashining natijasidir. Agar qon tomirlari ( kanallarining ) ning elastikligi zaiflashsa misol uchun devorlardagi depositlar orqali pastki qon bosimi birinchi ko‘tariladi.
Qon bosimining o‘lchanishi. Qon bosimi odatda noananaviy usul orqali o‘lchanadi. Qon bosimining olchaydigan asbob monometr deb hisoblanadi.u qolning yuqorigi sohasi yelkadan o‘lchanadi. Pulslar qon tomirida ritmik ravishda urib turadi. Korotkoff quloqqa solinib yelkada bog‘lanib qon bosimini tekshiradi. Sistolik va diostolik bosim mavjud. Yurak arteriyasida mavjud bo‘ladi.
Bu bosim aorta va o‘pka arteriyasidagi qon bosimidan yuqori bo‘lgani uchun yarim oysimon qopqoqlar ochiladi va 0,25 s ga teng bo‘lgan qonning haydalish davri boshlanadi. Haydalish davrining boshida qorinchalardagi bosim orta boradi. Natijada aorta va o‘pka arteriyasiga qon juda tez oqib chiqadi, qorinchalarning hajmi tezda kichiklashadi. Bu qonning 0,12 s davom etuvchi tez haydalish bosqichidir. Undan keyin qorinchalar miokardi qisqarishi sustlashadi, qon oqimi sekinlashadi. Bu qonning sekin haydalish bosqichi 0,13 s davom etadi.
Qorinchalar bo‘shlig‘ida bosimning kamayib ketishi qonning orqaga, qorinchalar tomon oqishiga sabab bo‘ladi. Ammo bu oqim yarim oy qopqoqlarga uriladi va ularni yopadi. Shuningdek juda qisqa vaqt ichida ham atrioventrikulyar, ham yarim oy qopqoqlar yopiq turadi. Keyin qorinchalar bo‘shashib, hajmi o‘rtadi, ulardagi bosim qo‘ng a to‘lgan bo‘lmalardagidan past nuqtaga to‘shadi, shunda atrioventrikulyar qopqoqlar ochilib, qorinchalar qo‘ng a to‘la boshlaydi. Yurakning umumiy diastolasi boshlanadi,
Qorinchalar diastolasi 0,47 s davom etadi. U ham bir necha davr va bosqichlarga bo‘linadi.
Yurakning qo‘zg‘alishi elektr potensiallarni hosil qilsa, uning qisqarishi yurak zarbini va tonlarini yuzaga chiqaradi.
Chap tomondagi beshinchi qovurga oralig‘iga qo‘lni bosilsa, yurak zarbini sezish mumkin. Bu zarb sistola vaqtida yurak xolatining o‘zgarishidan paydo bo‘ladi. Yurak qisqarar ekan, deyarli qattiq bo‘lib qoladi va chapdan o‘nga sal bo‘ri ladi, chap qorincha ko‘krak qafasiga urilib, uni bosadi. Ana shu bosim zarb bo‘lib seziladi.
Yurak ishlab turganda o‘ziga xos tovushlar eshitiladi, bu tovushlar yurak tonlari, deb ataladi. Ularni stetoskop yordamida eshitish, fonokardiograf yordamida magnit tasmasiga yozib olish mumkin.
Yurakning birinchi toni. Qorinchalar sistolasida eshitilganiqan u sistolik ton, deb ataladi. Bu ton cho‘ziqroq, bug‘iq va past bo‘ladi. Birinchi ton tavaqali qopqoqlar bilan pay iplari tebranishining va qorinchalardagi muskullarning qisqarishidan kelib chiqadi.
Ikkinchi ton qorinchalar diastolasiga mos keladi va diastolik ton, deb ataladi.
Bu ton kalta va baland bo‘lib, yarim oy qopqoqlar yopilganda paydo bo‘ladi.
Yurak tekshiruvi. Quyidagi klinik tekshiruvlar yurakning o‘lchami, faolligi va harakatini o‘lchashda qo‘llaniladigan asosiy usullardir.
Jismoniy tekshiruv ( Inspeksiya, palpatsiya, perkussiya, auskultatsiya).
Yotgan bemorning inspeksiyasi yurak sohasidagi pulsatsiyalar haqida ma‘lumot beradi. Palpatsiya orqali ( qo‘l orqali sezish ) o‘rta o‘mrov chizig‘i ( Rasm. 5.11) ichidagi 5- qovurg‘alar orasidagi joyda apikal impuls aniqlanadi.