O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Tafakkur. Jiddiy ravishda yangilikni qidirish va ochishga bog‗liq, aloqador psixik jarayondir, uning tahlili va sintezi jarayonida voqelikni b ev o sita va umumlashtirib aks ettirish jarayonidir. Tafakkur amaliy faoliyat asosida hissiy bilishlardan paydo bo‗ladi va hissiy bilish chegarasidan ancha tashqariga chiqib ketadi. Bilish faoliyati sezish va idrok qilishdan boshlanadi va keyin tafakkurdan o'tib ketishi mumkin. Biroq istagan tafakkur, hatto eng rivojlangan tafakkur ham hamisha hissiy bilish bilan, ya‘ni sezish, idrok va tasavvurlar bilan boglangan bo ‗ladi. Tafakkur faoliyati o‗zining butun «materiallarini» faqat bitta manbadan, ya`ni hissiy bilishdan oladi.
Kishining tafakkur faoliyati uchun tilning nutq bilan o‗zaro b o g ‗Iiqligi ham muhim ahamiyatga egadir. Bunda inson va hayvon psixikasi o ‗rtasidagi prinsipial farqlardan biri namoyon b o ‗ladi. Faqat nutq paydo bo‗lgach, bilinayotgan obektdan ma‘lum bir xususiyatni ajratib olib, uni maxsus so‗z yordamida tasavvurda yoki tushunchada mustahkamlash, qayd qilish imkoniyati tu g ‗ildi.
Tafakkur so‗zda o‗zining zaruriy moddiy qobig‗iga ega bo‗ladi, tafakkur faqat so'z orqali boshqalar uchun va o ‗zimiz uchun ham bevosita reallikka aylanadi. Inson tafakkurini, u qanday shaklga ega b o ‗lmasin, tilsiz amalga oshirib bol maydi.
Diqqat. Individning hissiy, aqliy yoki harakatlantiruvchi faolligi darajasining oshirilishini taqozo etadigan tarzda ongning yo‗naltirilganligi va bir narsaga qaratilganligidir. Yo‗naltirilgin subektning ehtiyojlari uning faoliyati maqsadlari va vazifalariga mos keladigan obektlaning tanlanganligida, ixtiyoriy va ixtiyorsiz tanlashda, ajratishda namoyon bo'ladi. Diqqat e‘tiborining bir xil obektlarda to‗planganligi (konsentratsiyalanishi) ayni paytda barcha begona narsalardan chalg‗ishni, boshqa obektlaning vaqtincha inkor etilishini taqozo qiladi. Shu
tufayli in‘ikos aniq ravshan b o ‗la boradi, tasavvurlar va o ‗y flkrlar faoliyat tugallanmagunga qadar, undan ko ‗zlangan maqsadga erishilmaguncha ongda saqlanib qoladi. Shu yo‗sinda faoliyatningnazorat qilib va boshqarib borilishi ta‘minlanadi.
Xotira-markaziy nerv tizimining asosiy xossalaridan biri bolib, voqelikning esda olib qolinishi, esda saqlanishi va esga tushirilishidir. MNS ga tushgan axborotni esda oiib qolish ikki xil: ixtiyoriy va ixtiyorsiz bolishi mumkin. Biron narsani esda olib qolish yoki eslash uchun maxsus maqsad bol magan holda esda olib qolish yanaesgatushirish ixtiyorsiz xotira deb ataladi. Oldimizgabironla maqsad qo'yib esda olib qoiganimizda ixtiyoriy xotira haqida gap boradi. Ixtiyoriy esda olib qolish samaraliroq boladi. Biologik va ijtimoiy ahamiyatga ega bol gan axborotlar, qanday kuchga ega bol ishidan qat‘iy nazar, yaxshiroq esda olib qolinadi. Voqelikni esda olib qolish xotiraning markaziy bo rliqni hisoblanadi.Voqelikni qabul qilish, uni esda olib qolish va saqlash MNS da bo`lgan murakkab jarayonlar natijasidir. Xotiraning quyidagi turlari mavjud: naslga beriladigan (genetik) xotira, naslga berilmaydigan (individual) xotira, harakat xotirasi, obrazli, siymo xotirasi, (obektning siymosi esga tushiriladi), Emotsional-hissiyot xotirasi (voqelik ma‘lum bir his tuyg‗uni chaqiradi), so‗z mantiqiy xotira. Harakat xotirasiturli xildagi ish- harakatlari va ulaning sistemasini esda olib qolish va yana qayta esga tushirishdan iborat. Xotiraning bu turi benihoya katta ahamiyatga ega ekanligining boisi shundaki, u xuddi yurish, yozish va xuddi shu kabi malakalar bilan bab-baravar tarzda turli xil amaliy va mehnat malakalari shakllanishi uchun asos bo‗lib xizmat o ‗iladi.