O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent farmatsevtika instituti “tasdiqlandi”

Tabiiy korrigentlar:Vanil, glyukoza, dekstroza, dekstrin, kakao, ksilit, mannit, laktoza (sut qandi),  saxaroza, sorbit, fruktoza, maltoza, levuloza, asal.

Mevali essensiyalar:     Limon, olcha, nok                           

Nastoykalar:     Apelsin (xushbo‘y), vanil.

 Eritmalar, xushbo‘y suvlar, shiralar: Sorbit eritmasi,  qalampir yalpiz suvi, koritsa suvi, pomerans suvi, pushti suv, fenxel suvi, olcha, malina va sitruslar shirasi

 Ekstraklar:  CHuchukmiya ildizi, suyuq timyan

SHilimshiqlar:   Agar, natriy alginat, pektin

          Dorilarni korrigirlashda achchiq ta’mli dorilar guruhi ko‘pchilikni tashkil qiladi.

      Hozirgi  kunda achchiq mazaga ega bo‘lgan suyuq dorilarni tabiiy mahsulot va sintetik essensiyalardan tayyorlangan sharbatlar yordamida o‘zgartirish to‘liq o‘rganilgan. Ko‘proq kand, olcha, limon, maymunjon, qoraqatdan, gulhayri sharbatlar qo‘llaniladi.

     Korrigirlovchi moddalar sifatida kakao va kofe bilan aralashtirilgan shakar qo‘shiladi, lekin uni bolalar amaliyotida qo‘llashda ehtiyotkorlik talab qilinadi.

     Bromidlar, xloridlar, sulfatlar va boshqa preparatlarning yoqimsiz mazasini korrigirlashda olchali va  qoraqatdan tayyorlangan (sharbatlar) kiyomlar juda yuqori korrigirlash kuchiga ega ekanligini aniqlandi.

     SHarbatlar  suyuq dori shaklini korrigirlashda eng universal bo‘lishi bilan pediatriyada amaliyotida ham keng qo‘llaniladi.

     Biofarmatsevtik izlanishlar natijalari sharbatlarni korrigirlovchi moddalar sifatida qo‘llanilishi maqsadga muvofiqligini tasdiqlagan.

     Lekin ayrim  preparatlarning turg‘unligiga va so‘rilishiga sharbatlarning salbiy ta’siri haqida ma’lumotlar bor. SHuni hisobga olgan holda korrigentlarni dori turiga qo‘shilishi albatta, biofarmatsevtik nuqtai nazardan asoslanishi shart.

     Pediatriya amaliyotida korrigentlarni ishlatilish bo‘yicha kuyidagi tavsiyalar keltirilgan:

     1. dorilarni achchiq mazasini niqoblash uchun qo‘llaniladi:

     a) olcha, limon, qand, maymunjon sharbatlari;

     b) apelsin, yalpiz va arpabodiyon efir moylari;

     v) tabiiy  moddalar - asal;

     2.Dorilarni sho‘r mazasini niqoblash uchun qo‘llaniladi:

     a) olcha va qoraqat sharbatlari bilan limon kislotasining aralashmasi;

     b) kakao sharbati, yalpiz moyi va limon kislotasining aralashmasi;

     3.  Dorilarni nordon mazasini niqoblash uchun qo‘llaniladi:

         mevali va shilimshiqli sharbatlar, apelsin efir moyi.

     4. YOg‘simon moddalarni  mazasini  niqoblash  uchun:

       Emulsiya hosil qilish, sharbatlar, xushbo‘y moddalar va shilimshiqlar  

       qo‘shish;

     5. Antibiotiklarni nohush mazasini niqoblash uchun:

     Agar-agar, qand,  malina sharbatlarining kakao va vanilin bilan aralashmasi qo‘llaniladi.

     6.Vitaminlarni yoqimsiz ta’mini niqoblash uchun:

     Agar-agar sharbatining sitruslar bilan aralashmasi,  qizilmiya ekstrakti, turg‘ulikni oshiruvchi moddalar bilanaralashmasi qo‘llaniladi.

     Dorining organoleptik xususiyatlarini  korreksiyalashda  shirinliklar,  xushbo‘y  moddalardan tashqari  buyoqlardanham  foydalaniladi.

          Rangni yaxshilovchi  korrigentlar  sifatida dori turlariga har hil, bolalarga yoqimli, rang beruvchi moddalar qo‘shiladi.

    Rang korrigentlari tabiati bo‘yicha 2- ta guruhga bo‘linadi:

     1. Tabiiy moddalar: antotsianlar, xlorofill, karotinoidlar.

     2. Sintetik moddalar:  turli  eruvchan laklar va  pigmentlar.

     Bolalar uchun yoqimli ranglar qizil,  havorang,  ko‘k, binafsha, pushti hisoblanadi.

     Bolalarga mo‘ljallangan dorilarni tashqi ko‘rinishini, mazasini, hidini  yaxshilash  bilan  birgalikda,  yana birmuammoni echilishiga e’tibor berish lozim. Bu muammo- yosh bolalarni dorilar bilan zaharlanishini oldini olish.    

      SHuning uchun, bolalarga dorilarni  yaratishda, ularning jihozlanishiga ham e’tibor berilishi lozim. Buning uchun yosh bolalarga qiyin ochiladigan jihoz bo‘lishi shart, masalan  maxsus qopqoqli flakonlar,  konstruksiyasi murakkab bo‘lgan maxsus penallar, maxsus jihozlovchi lentalar.

   Bolalarni zaharlanishdan  oldini olishning yana bir yo‘li- bu dorilarni bir marta ishlatiladigan, ya’ni bitta  dozani saqlaydigan jihozlarda berish.

      Masalan, polimer materiallardan yasalgan bitta dozali paketchalar (poroshoklar, quruq suspenziyalar uchun).

 Bolalarga mo‘ljallangan peroral dorilarni nomenklaturasi.

      Bolalarga mo‘ljallangan, korrigirlangan dorilarni yaratishda akad. A.I.Tensovaning ilmiy tadqiqotlari kattaahamiyatga ega. Olib borilgan tajribalar, biofarmatsevtik izlanishlar asosida A.I.Tensova tomonidan 19 bolalar uchunmo‘ljallangan dori turlari taklif etilgan ( natriy va  kaliy bromidlar, kalsiy xlorid, magniy sulfat va boshq)

     Oxirgi yillarda bolalar uchun qator  korrigirlangan  suyuq  va qattiq dorilar ishlab chiqariladi.Ularning  asosiy qismi eritmalar, sharbatlar, suspenziyalar, granulalar, tabletkalar, drajelardan iborat. 

Eritmalar:

     -Piperazin adipinat 5% eritmasi.

   Tarkibida  piperazin adipinat, limon kislotasi, kand sharbati, natriy benzoat va  suvdan iborat;

     - Natriy bromid 1%, 2%, 3% eritmalari;

     - Kaliy bromid 1%, 2%, 3% eritmalari;

     - Etamzilat 5% eritmasi;

     - Eglonil 0,5% eritmasi.

SHarbatlar:

     -Natriy oksibutirat 5% sharbati;

     -Ensefabol, Salbutamol, Seduksen, Ibuprofen,     "Vibramitsin", teofil-lin  sharbatlari.

Quruq  suspenziyalar:

          Bolalarga dorilarni quruq suspenziya va granulalar shaklida ham qo‘llash oxirgi yillarda keng tarqalgan. Ular uzoq muddat saqlanadi va qo‘llashdan oldin belgilangan suvda eritilib beriladi.

   Misol sifatida grizeofulvin quruq suspenziyasini keltirish mumkin. Ushbu suspenziya 100 ml hajmli flakonlarda chiqariladi va  tarkibida qand, shokolad, yalpiz moyini korrrigirlovchi modda sifatida saqlaydi. Suspenziyaning 1 g da 10 mg ta’sir etuvchi modda mavjud.

     Hozirda bolalar amaliyotida antibiotiklarning kator korrigirlangan prepa-ratlari taklif etilgan. Ularni yaratishda dorilarni yuqori biofaolligi, bolalar shilliq qavatlarini himoyasi, dozalarga bo‘lishda aniqliq ta’minlanadi. Masalan sefaleksin suspenziyasi kand, natriy karboksimetilsellyuloza, SFMni o‘z tarkibida saqlaydi va yukori biofaollikga ega.

      Fenoksimetilpenitsillin suspenziyasi esa 1,0; 2,0; 6,0 dori modda, limon kislotasi, natriy benzoat, maymunjon essensiyasi va kand saqlaydi. Ishlatishdan oldin yangi qaynatilgan va sovutilgan suvda eritiladi. 1 ml suspenziyada 12,4 mg preparat mavjud.

     Suspenziya maxsus qoshiqcha bilan 5 ml dan dozalanadi. Tayyorlangan suspenziya +4⁰S –14 kun, 20 ⁰S – 8 kun saqlanadi.

      Hozirga paytda fuzidin kislotasi, ampitsillin, eritromitsin,  baktrim,     tetratsiklin, salazopiridazin, levorin, pirantel, tioridazin, seklor suspenziyalari bolalar uchun ishlab chiqilgan.

       Bolalarga mo‘ljallangan peroral suyuq dorilarni o‘ziga xos bir tarafi- maxsus dozalashga mo‘ljallangan qoshiqchalarni jihozlarda mavjudligi.   

 

                                       Qattiq dori turlari

       Bolalar amaliyotida qattiq dori turlari alohida joy egallaydi. Ulardan keng qo‘llaniladiganlari granulalar va tabletkalar.

      Ta’sir etuvchi moddalarni granulalar shaklida qo‘llash bolalar amaliyotida oxirgi yillarda oshib bormoqda.

       Bolalar amaliyotida granulalarni keng qo‘llashga ularning qator afzallik tomonlarga ega bo‘lishiga bog‘liq:

-granulalarda o‘zaro tasir etuvchi ingridientlarni  qo‘shib  ularning yoqimsiz tamini berkitish mumkin;

-namlik va boshqa tashqi muhit omillar tasiridan dori moddalarni   asrash. 

    Hozirgi paytda qator  dori  moddalar  granula shaklida pediatriya amaliyotida ishlatilmoqda.

    Ulardan kalmagin  antatsid vositasi, glyutamin kislotasi  markaziy asab sistemasi  kasalliklarini  davolashda, mezapam tinchlantiruvchi vositasi, prozerin antixolinesteraz ta’sir  ko‘rsatuvchi granulalarni misol sifatida keltirish mumkin.

      Bolalar amaliyotida antibakterial vositalarining  ham granulalari keng qo‘llaniladi: etazol-natriy,  ampitsillin, sulfadimezin, eritromitsin,  furazolidon. shaklidagi pediatrik dorilar ishlatiladi.  

     Respublikamizning hom ashyolar asosida tayyorlangan korrigentlar yordamida qator bolalarga mo‘ljallangan dorilar o‘rganib tibbiyotda ishlatish uchun tavsiya etilgan.  YUnusova X.  M.  tomonidan quruq triturlangan apelsin, olcha, lavlagi, qulupnay, limon, maymunjon, shotut, qizil sabzi, anor sharbatlari o‘rganilinib bolalar uchun mo‘ljallangan korrigentlar sifatida taklif qilingan. 

    Ular asosida maxsus bolalarga mo‘ljallangan metronidazol,  kobavit, glitseram, chuchukmiya quruq ekstrakti vapropolis kabi granula dori turlari yaratildi.

     Bolalarga  mo‘ljallangan granula dori turlarining o‘ziga xosligi shundan iboratki,  tarkibiga korrigentlar kiritilgan bo‘ladi va  ular   ko‘rsatma asosida belgilangan hajmgacha qaynatilgan suvda ex tempore eritiladi.  Hosil bo‘lgan eritma yoki suspenziya   4⁰  S da  14 kun yoki  20⁰ S da 8 kun saqlanadi va shifokor tavsiyasi bilan choy yoki desert qoshiqda qabul qilinadi.

Tabletkalar.

     Bolalar amaliyotida tabletka shaklidagi preparatlar ham o‘z o‘rnini topmoqda. Bolalarga mo‘ljallangan tabletkalar, turli xil rangli qobiqlar bilan qoplangan bo‘lib, ta’sir qiluvchi moddalar dozasi kamaytirilganligi bilan ajralib turadi.

    Hozirgi paytda qator bolalar uchun mo‘ljallangan tabletkalar ishlab chiqilmoqda: aminazin, levomitsetin stearat, analgin, allaxol, furadonin, fenobarbital, kaliya orotat, atsetilsalitsil kislotasi, eritromitsin, butadion, dimedrol tabletkalari.

     Alohida guruhga  efervessent  tabletkalarini  ajratish  mumkin. Ularning tarkibiga ta’sir etuvchi moddalardan  tashqari  gaz  hosil qiluvchi aralashmalar, korrigentlar kiritiladi. Efervessent tabletkalarda turli polivitamin,  isitmani tushiruvchi preparatlarni  berish maqsadga muvofiq hisoblanadi.  Masalan,  askorbin kislotasi, piridoksin gidroxlorid,  vita-min D  tarkibli efervessent tabletkalar qo‘llaniladi.

     Bolalar amaliyotida kapsula va drajelar ham o‘z o‘rnini topgan. SHulardan jelatinali yumshoq kapsulalar kengqo‘llaniladi. Masalan,  sulfatiazol,  fenatsetin,  piperazin adipinat,  vitamin V₂, konferon preparatlarningjelatinali kapsulalari yaratilgan.