O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent farmatsevtika instituti “tasdiqlandi”

Bolalarga mo‘ljallangan  dori turlarini texnologiyasini o‘ziga xosligi

 YUborish usullaridan eng tabiiy va bola uchun qo‘lay bo‘lganligi uchun dorilarni asosiy qismi peroral usulda qo‘llaniladi. Peroral dori turlarning asosiy qismi esa  suyuq dorilardan iborat (33%), chunki ularni yosh bolalarga berish juda qo‘lay (ayniqsa kichik yoshdagi bolalarni yutish refleksi to‘liq rivojlanmaganligi hisobga olinsa), biofarmatsevtik ko‘rsatkichlari nisbatan yuqori.

     Bolalarga mo‘ljallangan peroral dori turlari  eritmalar,  miksturalar, sharbatlar, suspenziya, emulsiyalar, suvli ajratmalar, tomchilar shaklida qo‘llaniladi.

     Pediatriya amaliyotida, suyuq dori turlaridan tashqari, eritilib beriladigan granula va quruq suspenziyalar sifatida dorilarni iste’mol qilish maqsadga muvofiq.

     YOshi 7-8 yildan oshgan bolalarga qattiq dori turlari - tabletka, draje, kapsulalar ham qo‘llash tavsiya etiladi.

       Bolalarga mo‘ljallangan peroral, ayniqsa suyuq dori turlarida, dorilarni salbiy organoleptik xossalari ko‘proq seziladi. SHuning uchun, bolalarga peroral dori turlarini yaratishda  shu  muhim masalaga e’tibor berilish lozim.

      Pediatriya amaliyotida dorini ta’mi, hidi, rangi  katta ahamiyatga ega. YOsh bolalarning noxush ta’mga sezgirligi yuqori bo‘ladi, chunki ularning tilidagi ta’m retseptorlari nisbatan kengroq tarqalgan. Bolalarga yoqimsiz dorini majburan ichirish ko‘p xolatlarda dorining terapevtik samaradorligi kamaytirish mumkin ( salbiy psixologik reaksiya).

     Demak, bolalarga mo‘ljallangan peroral dorilarni yaratishda  asosiy e’tibor dorilarni yoqimsiz organoleptik xususiyatlarini niqoblashga qaratilgan bo‘lishi kerak va pediatriya amaliyotida ko‘llaniladigan dori turlarini o‘ziga xos bir tarafi hisoblanadi.         . 

       Dorilarni hidi  va  ta’mini niqoblash uchun bir necha usullar taklif qilingan:

      1. Kimyoviy  usullar.  Bu usullarning mohiyati, har xil reaksiyalar yordamida dori moddaning kompleks tuzlarini hosil  qilib, uning organoleptik xossalarini niqoblash. Moddaning nohush  ta’miga  ayrim  bir guruhlar sabab bo‘ladi, shuning uchun ularni berkitishda stearatlar va tanatlarlar bilan kompleks moddalar olinadi.

    Levomitsetin stearat preparati bunga misol bo‘lishi mumkin.

      2.Fiziologik usullar. Bu usullarning mohiyati, dori turiga ta’m retseptorlarini sezgirligini pasaytiradigan  moddalarni qo‘shishga asoslangan.  Qo‘pincha shu maqsadda anestezin,  mentol kabi moddalar  qo‘shish mumkin.  Lekin bu usulni keng  qo‘llanilishiga uning fiziologik tarafdan indifferent emasligi imkoniyat bermaydi

1.     Texnologik usullar. Bu usullar  keng ishlatiladigan bo‘lib, kuyidagilardan tashkil topgan:

      a) har xil yordamchi va yuqori molekulali  moddalar qo‘shish;

      b) turli korrigentlarni  qo‘llash;

      v) emulsiyalarni  hosil  qilish;

      g) pardalar bilan  qoplash (qobiqli tabletkalar, mikrokapsulalar, kapsulalar).

      YUqorida keltirilganlardan  eng keng tarqalgan usul bu - korrigentlarni qo‘llash. Korrigentlar keng qo‘llaniladigan yordamchi moddalar bo‘lib, dorilarni mazasini, hidini, rangini  yaxshilash vazifasini bajaradi.  Korrigentlar, o‘ziga xos hidga, ta’mga ega bo‘lganligi uchun dorilarga qo‘-shilganda, ularning nohush xususiyatini niqoblaydi.

Korrigirlovchi moddalarga quyidagi talablar qo‘yiladi:

-ular dorilarning yoqimli hidi,  ta’mi va tashqi ko‘rinishini ta’minlashi  lozim;

-dori  bilan yaxshi aralashishi va uning faolligini va  turg‘unligini pasaytirmasligi kerak;

         Korrigirlovchi moddani tanlash,  avvalo  qo‘llaniladigan dorining mazasi, uning fizik-kimyoviy xossasi, shakligabog‘liq bo‘ladi va bifarmatsevtik nuqtai nazardan asoslanish lozim.

      Korrigentlar qo‘shilishda  kuyidagi maqsadlar ko‘zda tutiladi:

 1 - dorini ta’mini yaxshilash;

 2 - dorining hidini niqoblash;

 3- dorining rangini (tashqi ko‘rinishini) yaxshilash.

      SHunga  qarab ta’m, hidni va rang yaxshilovchi korrigentlar ajratiladi.

      Hozirda farmatsevtika sanoatida  qo‘llaniladigan  ta’m   va  hidni yaxshilovchi korrigentlar vakillari keltirilgan.