O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent farmatsevtika instituti “tasdiqlandi”

Hayvonlardan olinadigan ferment farmakokinetikasi hamda biologik faolligini o‘rganishdan iboratdlr. SHuning bilan bir qatorda kelajakda fermentlarning olinish usullari, shu jumladan zamonaviy biotexnologiya usullarini ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi.

Qo‘yilgan masalalarni xal etish tibbiyot sanoati tarmog‘ining mikroorganizmlardan ferment olish usulini rivojlantirishga bog‘liqdir.

Bizning sanoatimizda 20 dan ortiq, ferment preparat­lari ishlab chiqariladi.

YUqorida keltirilgan fermentlardan tashqari chet ellarda ishlab chikariladigan fermentlar — panzinorm, festal, lidaza, seredaza va xokazolar ham ishlatiladi. Bizda keyingi yillarda mikroorganizmlardan fermentlar ishlab chiqarishga axamiyat berila boshlandi. CHunki xom ashyo sifatida xayvon a’zolari bilan o‘sib borayotgad sanoatni krndprish aicha mashakkatlidir. Mogor zambu-ruglaridan olinadigan fermentlarga terrilptin misol bulib, u niringli yaralarnp, kuyganni va nafas yulla-rining shamollash kasallpklarpni davolashda ishlatila­di. Asparaginaza ichak tayokchaspdan olinib, rak kasalli-gini davolashda, penitsillinaza ayrim mikroorganizm-lardan olingan va penitsillin preparatlariga nnsbatan organizmshshg sezgirligp opiyu ketganda xam da allertiya-da ishlatiladi. Oraza fermentp mogor a-shbu rugi dan oln-nadi. Ov^at xazm kilish faolpyati susaygapda ishlatila­di. Bizda fermentlar ustpda 2.1 dan ortpk ttlmiy-tek-shirish oliigoXilari ish olib bormokda.

CHet ellarda ishlab chiqariladigan fermentlar. Sanoat miqyosida fermentlar ishlab chiqarish oxirgi 10 yil ichida tez sur’atlar bilan rivojlandi. AQSH, YAponiya, Germaniya, Fransiya, Daniya, SHvetsiya kabi mamlakatlarda sanoat mikyosida zamburug‘lardan fermentlar ishlab chiqarish yaxshi yulga qo‘yilgan. Ayniqsa, amilaza, lipaza urekinaza, streptokinaza kabi fermentlar va ular asosida tayyorlanadigan dori turlari keng miqyosda ishlab chiqarilmoqda

Fermentlarning o‘ziga xos kamchiliklarini (haroratga va saqlashga chidamsiz) xisobga olsak, turg‘unlashtirilgan ferment yaratish fermentologiya sohasida yangi burilish bo‘lib xisoblanishini anglash mumkin.

1016 ni yildayoq D. J. Nilson ko‘mirga shimdirilgan invertaza fermentining faolligi saqlanib kolishini isbotlagan.

Turgunlashtirilgan fermentlarning bir necha o‘ziga xos afzalliklari bor: a) katalizator sifatida ishlatilayotganda kerak vaqtda reaksiyani to‘xtatib, uning qolganini ajratib olish va yana ishlatish mumkin. Hosil bo‘lgan mahsulot fermentdan xoli bo‘ladi; b) ularning ishlatilishi jarayonlarni uzluksiz davom ettirish imkokiyatini yaratadi; v) katalizatorning maqsadga muvofiq ishlatish imkoniyatini beradi.

Turg‘unlashtirish uchun ishlatiladigan yordamchi moddalar. Tibbiyotda turg‘unlashtirilgan (immobilizovan­nыe) preparatlar ishlatish odat tusiga kirib bormoqda. Bu preparatlar dori moddaning fizik va kimyo usulida qattik moddalar (tashuvchi-yordamchi moddalar) bilan bog‘langan shakli bo‘lib, uzoq muddatga ta’sir ko‘rsatadi. Tashuvchi modda — matritsa sifatida sun’iy va tabiiy yordamchi moddalar ishlatiladi. Turg‘unlashtirilgan pre­paratlar to‘qimalarni qitiqlamaydi, matritsa sifatida ishlatiladigan sopolimerlar esa zaxarli moddalarni o‘ziga shimib oladi. Bunday dori shaklida fermentlar, garmonlar, mukopolisaxaridlar, tempr ishlab chiqaruvchi dekstranlar va albuminlar, globulinlar, nuklein kislotalar, interferonlar chiqarila boshlandi.

Turg‘unlashtirilgan ferment olish uchun organik va anorganik moddalar ishlatiladi. Ular quyidagi talablarga javob berishi kerak:

— kimyoviy va biologik turg‘unligi yuqori darajada bo‘lishi;

— yuqori darajada mustahkam (prochniy) bo‘lishi;

— fermentlarga va substratlarga oson aralashadigan bo‘lishi;

— dori turi yaratish uchun qulay bo‘lishi;

— oson namlanuvchi (gidrofil) bo‘lishi;

— qimmat bo‘lmaslpgi kerak.

Organik yordamchi moddalar (tashuvchilar). Bunday yodamchi moddalar tabiiy va sun’iy polimerlarga bo‘linadi. Organik polimerlarga polisaxaridlar, oqsil moddalari va lipidlar (to‘qima yog‘i) kiradi. Sun’iy yordamchi moddalarga molekulasi tarkibida polimetilen, poliamid va poliefir guruxi bo‘lgan birikmalar kiradi.