O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

daromad 

samarasi. 

Boshqa  tomondan,  insonlar  qimmat  tovarning  arzoni  bilan  almashtirishga 

harakat qiladilar, natijada yana tovarga bo‘lgan talab oshib boradi – 

o‘rnini bosish 

samarasi

.  

Talab  xajmining  o‘zgarishi

  –  tahlil  qilinayotgan  tovarning  boshqa 

parametrlari o‘zgarmagan xolatida, hajmining o‘zgarishidir.  

Talabning o‘zgarishi

 -  bir yoki bir necha narxga bog‘liq bo‘lmagan omillar 

o‘zgarishi natijasida talabning o‘zgarishi. 

 Talabning  narxga  bog‘liq  bo‘lmagan  muhim

 

omillariga  quyidagilarni 

kiritish mumkin: 

1.

 

Iste’molchilarning xohish va istaklari; 

2.

 

Iste’molchilarning daromadlari; 

3.

 

Iste’molchilarning soni; 

4.

 

Boshqa tovarlarga bo‘lgan narxlar; 

5.

 

Yaqin kelajakdagi iqtisodiy o‘zgarishlar.  

Bularga  mos  ravishda  tovarni  ham  shartli  ravishda  quyidagilarga  ajratish 

mumkin: 

1.

 

Neytral  tovarlar  –  asosiy  tovarga  nisbatan  kam  darajada  ta’sir 

ko‘rsatuvchi tovarlar. Masalan choy. 

2.

 

O‘rnini  bosuvchi  tovarlar  –  asosiy  tovarga  raqobatbardosh  bo‘lgan  

tovarlar. Masalan: kofe o‘rniga choy. 

3.

 

To‘ldiruvchi  xarakterdagi  tovarlar  –  asosiy  tovarni  to‘ldiruvchi 

tovarlar. Masalan: choy va kofeni to‘ldiruvchi shakar.  

Insonlarning  xaridiga  ta’sir  etuvchi  omillarga  qarab,  bozor  talabini 

quyidagilarga ajratish mumkin: 

-

 

funksional  talab,  tovarning  iste’molchilik  sifatlarini  taqozo  etuvchi 

talab 

-

 

nofunksional  talab,  iste’molchilik  xarakteristikalaridan  tashqari, 

boshqa omillarni ham taqozo etuvchi talab.  

---