O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti moliyaviy menejment fakulteti

 

 

4-chizma. Yaponiya va Germaniya moliyaviy nazorat tizimining 

umumiy jihati 

 

 

 

 

 

 

 

 

       Prezident 

---

49 

 

 3-bob. “Rivojlangan mamlakatlarda moliyaviy nazoratni tashkil 

etishning o’ziga xos xususiyatlari” mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotni 

o’tishda samarali metodlarni tanlash, qo’llash va dars samaradorligini 

oshirish 

3.1. Mavzuga oid muammolar, ularni rivojlangan mamlakatlar           

tajribalaridan kelib chiqqan holda bartaraf etish yo’llari 

Har qanday sohaga yoki mavzuga oid muammoni anglab yetish uchun unda 

olib  borilayotgan  ishlarning  samaradorlik  darajasiga  e’tibor  qaratiladi.  Lekin 

moliyaviy  nazorat  ishlari  mohiyatan  yuqoridagi  qonuniyatga  ziddir.  Chunki 

moliyaviy  nazorat  ishining  samaradorligi  tekshirish  obyektlarida  aniqlangan 

kamchiliklar, qonunbuzarliklar evaziga shakllanadi. Ya’ni nazorat organining ishi 

qanchalik samarali natijalar bilan tugasa, mamlakat moliya tizimida shuncha ko’p 

muammolar mavjudligini anglatadi. Lekin biz bu fikrimiz bilan moliyaviy nazorat 

organi o’z tekshiruvlarida kam miqdorda qonundan chetlanish holatlarini aniqlasa 

bu iqtisodiy mexanizm to’g’ri amal qilayotganligini bildiradi, demoqchi emasmiz.  

Har  qanday  mamlakatda  birlamchi  organ  qonun  chiqaruvchilik  vazifasini 

bajarsa, ikkinchisi qonunlar ijrosini ta’minlaydi. Demak, moliyaviy nazorat ishlari 

o’z siyosiy-ijtimoiy mohiyatiga ko’ra ijroiya organlarini faoliyatining yakunlovchi 

qismi sifatida yuzaga keladi.  

O’zbekiston  Respublikasida  moliyaviy  nazoratga  yo’naltirilgan    asosiy 

davlat organlari quyidagilar hisoblanadi: 



  Hisob palatasi; 



  Moliya Vazirligi qoshidagi Nazorat-taftish bosh boshqarmasi; 



 

Moliya  Vazirligi  qoshidagi  sug’urta  nazorati  bo’yicha  davlat 

inspeksiyasi; 



 

Soliq qo’mitasi; 



  Respublika nazorat organlari faoliyatini muvofiqlashtiruvchi kengash; 



  Vazirlar  Mahkamasi  huzuridagi  Hisob  kitoblar  mexanizmini 

takomillashtirish  va  byudjetga  to’lovlar  intizomini  mustahkamlash 

bo’yicha hukumat komissiyasi; 

---

50 

 



  Vazirlar  Mahkamasi  huzuridagi  Respublika  pul-kredit  siyosati 

komissiyasi; 



  Markaziy bank; 



 

Bojxona qo’mitasi; 

Yuqorida  nomlari  keltirilgan  tashkilotlarning  ayrimlari  faoliyati  natijalari 

bilan  tanishish  orqali  mamlakat  moliyasi  va  uning  nazorati  sohasidagi 

muammolarni aniqlaymiz.  

Moliya  vazirligining  Nazorat-taftish  bosh  boshqarmasi  va  uning  hududiy  

boshqarmalari  tomonidan  2012  yilda  tasdiqlangan  ish  reja,  xuquq  tartibot 

organlarining  topshiriqlariga  asosan  jami  14319  ta  byudjet  muassasalarida  taftish 

va  tekshirish  o‘tkazilgan  va  uning  12311  tasida  45394,6  mln.so‘m  miqdorida 

kamomad, 

o‘zlashtirish 

va 

noqonuniy 

xarajatlar 

aniqlangan.  

   

Aniqlangan  kamomad,  o‘zlashtirish  va  noqonuniy  xarajatlardan  38664,1 

mln.so‘mi yoki 85,2 foizi undirilib, 3482 ta materiallar 39975,8 mln.so‘mlik zarar 

bilan aybdor shaxslarga nisbatan qonunda belgilangan tartibda chora ko‘rish uchun 

huquq 

tartibot 

organlariga 

yuborildi.  

  

2013 yilning 1-choragida tasdiqlangan ish reja, xuquq tartibot organlarining 

topshiriqlariga  asosan  jami  3423  ta  byudjet  muassasalarida  taftish  va  tekshirish 

o‘tkazilgan  va  uning  2804  tasida  10377,5  mln.so‘m  miqdorida  kamomad, 

o‘zlashtirish 

va 

noqonuniy 

xarajatlar 

aniqlangan.  

  

Aniqlangan  kamomad,  o‘zlashtirish  va  noqonuniy  xarajatlardan  8091,7 

mln.so‘mi  yoki  78,0  foizi  undirilib,  722  ta  materiallar  9581,3  mln.so‘mlik  zarar 

bilan aybdor shaxslarga nisbatan qonunda belgilangan tartibda chora ko‘rish uchun 

huquq tartibot organlariga yuborildi. 

Moliya  vazirligining  Nazorat-taftish  bosh  boshqarmasi  va  uning  hududiy 

boshqarmalari  tomonidan  2013  yilda  tasdiqlangan  ish  reja,  xuquq  tartibot 

organlarining  topshiriqlariga  asosan  jami  17375  ta  byudjet  muassasalarida  taftish 

va  tekshirish  o‘tkazilgan  va  uning  14555  tasida  66  691,4  mln.so‘m  miqdorida 

kamomad, 

o‘zlashtirish 

va 

noqonuniy 

xarajatlar 

aniqlangan.  

  

Aniqlangan  kamomad,  o‘zlashtirish  va  noqonuniy  xarajatlardan  48  826,8 

---

51 

 

mln.so‘mi yoki 73,2 foizi undirilib, 5566ta materiallar 58 250,5 mln.so‘mlik zarar 

bilan aybdor shaxslarga nisbatan qonunda belgilangan tartibda chora ko‘rish uchun 

huquq tartibot organlariga yuborildi. 

Moliya  vazirligining  Nazorat-taftish  bosh  boshqarmasi  va  uning  hududiy 

boshqarmalari  tomonidan  2014  yilning  1-choragida  tasdiqlangan  ish  reja,  xuquq 

tartibot  organlarining  topshiriqlariga  asosan  jami  3174  ta  byudjet  muassasalarida 

taftish va tekshirish o‘tkazilgan va uning 2828 tasida 12 593,3 mln.so‘m miqdorida 

kamomad, 

o‘zlashtirish 

va 

noqonuniy 

xarajatlar 

aniqlangan.  

  

Aniqlangan  kamomad,  o‘zlashtirish  va  noqonuniy  xarajatlardan  7211,7 

mln.so‘mi  yoki  57,3  foizi  undirilib,  10  439,3  mln.so‘mlik  moliyaviy  xatoliklar 

bilan 811 ta tekshirish materiallari aybdor shaxslarga nisbatan qonunda belgilangan 

tartibda chora ko‘rish uchun huquq tartibot organlariga yuborildi.

3

 

Bu ma’lumotlar asosida tahlil uchun jadval tuzamiz.  

 

13-jadval