O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik universiteti

XITOY-OʻZBEK TILLARI ORASIDA SINXRON 
TARJIMANING SINTAKTIK MUAMMOLARI 
Adolat SHASALIMOVA, “Sinxron tarjima” mutaxassisligi 1-kurs magistranti 
Ilmiy rahbar: PhD. Nilufar Xodjayeva 
Hozirgi kunga kelib, sinxron tarjima jadalllik ildamlab borayotgan 
fanlar sirasiga kiradi. Mazkur maqola xitoy va oʻzbek tillari sinxron tar-
jimasi  jarayonida  uchraydigan  sintaktik  muammolariga  oydinlik  kiri-
tish uchun xizmat qiladi. Har  ikki tilning sintaksis tizimidagi farqli va 
oʻxshash jihatlari imkon qadar tahlil qilindi. Xitoychadan oʻzbek tilliga 
sinxron tarjima qilish jarayonining oʻziga xos qiyinchiliklari mavjud. 
Maqolada ana shu ikki tilning sintaktik qurilishi chogʻishtirildi hamda 
ushbu tahlil natijasida ayrim xulosalarga erishildi.  
Ma’lumki, har bir tilda ma’lum bir shaklda gap qurilishi uchun, al-
batta,  sintaktik  bogʻlanmalar,  ya’ni  gap  boʻlaklarning  oʻzaro  toʻgʻri 
bogʻlanishi kerak boʻladi. Gap toʻla qonli boʻlishi uchun, albatta ega, 
kesim va boshqa gap boʻlaklaridan hosil boʻlgan boʻlishi lozim. Oʻzbek 
tilida gap  boʻlaklari 2 turga boʻlinadi: asosiy gap boʻlaklari (ega, ke-
sim) va ikkinchi darajali gap boʻlaklari (aniqlovchi, toʻldiruvchi, hol). 
Oʻzbek tilida gap tuzilishi quyidagicha boʻladi: 
ega + ikkinchi darajali 
gap boʻlaklari + kesim. 
Xitoy tilida esa: 
ega + kesim + ikkinchi darajali 
gap boʻlaklari
 shaklida keladi.  
Sintaksis atamasini ikki ma’noda ishlatish mumkin: 
–
 
tilning sintaktik qurilishi; 
–
 
grammatikaning tarkibiy qismi.  
Biz sintaksis atamasini ikkinchi ma’nosida qoʻllab, birinchi ma’no 
ifodasi uchun sintaktik qurilish atamasini ishlatamiz.  
Asosiy sintaktik birliklar. Soʻz birikmasi va gap sintaksisning aso-
siy  birliklaridir.  Shunga  koʻra,  sintaksis  uchga  boʻlinadi;  soʻz  shakli 
sintaksisi: soʻz birikmasi sintaksisi; gap sintaksisi. Soʻzlarning nutqda 
oʻzaro  aloqaga  kirishuvidan  soʻz  qoʻshilmalari  vujudga  keladi.  Soʻz 
qoʻshilmalarini  ikki  guruhga  birlashtirish  mumkin:  gap  (osmon  tip-
tiniq); soʻz birikmasi (tip-tiniq osmon).
34
 
 
34
 Nazarova S. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. – Buxoro: Buxoro Davlat Universtitet, 2014. – 2-3 betlar. 

---

 
32 
Sintaktik birliklar – gap va soʻz birikmalari – soʻzlarning qoʻshili-
shidan hosil boʻlishi, bu qoʻshilishning esa turli vosita (qoʻshimchalar, 
yordamchi  soʻzlar)  va  usul  (masalan,  tobe  aloqaning  turlari)lar  orqali 
yuzaga kelishi sintaksisning boshqa sathlar bilan zich aloqada ekanli-
gini  koʻrsatadi.  Xitoy  tilida  esa  oʻzbek  tilidan  farqli  sintaktik  tuzilish 
strukturalari  mavjud  boʻlib,  ular  besh  turga  ajratiladi. 
“
主谓结构
”
 
“weiyu  jiegou”
  Ega-kesim  strukturasi, 
“
动宾结构
”
 
“dongbin  jiegou”
 
fe’l va toʻldiruvchi strukturasi, 
“
偏正结构
”
 
“Pianzheng jiegou”,
 
“
补充
结构
” 
atribut  struktura, 
“buchong  jiegou”
  va   
“
联合结构
”
 
“lianhejiegou”
 qoʻshma struktura. 
1.  “
主谓结构
” 
“weiyu jiegou”
  Ega-kesim struktura  
Gap tarkibida ikkala komponent oʻrtasida aniq boʻlgan va belgilan-
gan munosabatlar mavjud boʻladi. 
2. “
动宾结构
” 
“dongbin jiegou”
  Fe’l va toʻldiruvchi strukturasi 
gapning ichida ikkala komponent oʻrtasida ta’sir qilish va ta’sir ostida 
boʻlish munosabatlarga ega boʻladi. 
 3.  “
偏正结构
”