O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik universiteti

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati 
1.
 
Горелов  В.И.  “Стилистика  современного  китайского  языка”  –  М., 
“ Просвещения”, 1979. 
2.
 
中国语文，
1961
年
8
号
20
页
 
3.
 
A.Shomaqsudov,  I.Rasulov,  R.Qoʻngʻurov,  H.Rustamov.  Oʻzbek  tili 
stilistikasi. – T., “Oʻqituvchi”, 1983.  
4.
 
www.n.ziyouz.com – elektron resursi
 
 
 
 
XITOY DIPLOMATIK TERMINOLOGIYASINI O’ZBEK 
TILIGA TARJIMA QILISH MURAKKABLIKLARI 
Akbar TURSUNBOEV, “Sinxron Tarjima” yoʻnalishi 1-kurs magistranti 
Ilmiy rahbar: PhD. Ergash Ochilov
 
Tarjima o‘ta murakkab va ko‘p qirrali hodisa sifatida paydo bo‘lib, 
uning barcha muhim tomonlarini batafsil taʼrifi bilan tasvirlash juda qi-
yin. Avvalo, shuni yodda tutish kerakki, tarjima so‘zining o‘zi noaniq va 
hatto maʼlum bir ilmiy intizom doirasida kamida ikkita turli tushunchalar 
bilan bog‘liq: tarjima intellektual faoliyat turi sifatida, yaʼni jarayon va 
tarjima  ushbu  jarayon  natijasidir  hamda  faoliyat  mahsuli,  boshqacha 
aytganda  tarjimon  tomonidan  yaratilgan  nutq  ishi
81
. 
Biz  mashhur 
olimlarga tegishli tarjima taʼrifiga misollar keltiramiz: 
A.V.Fedorov:
 “Tarjima, avvalambor, ikki tilning o‘ziga xosligi va 
u yoki bu janrning boshqa toifalariga tegishli materiallar bilan asl nus-
xa o‘rtasidagi munosabat nutq ishi deb hisoblanadi.” 
 
81
 Гарбовский Н.К. Теория перевода. Учебник. – М.: Изд-во Моск. ун-та,6 c
 

---

 
66 
«Tarjima qilish, boshqa til orqali ilgari aytilgan narsani bir til orqa-
li to‘g‘ri va to‘liq ifodalash” degan maʼnoni anglatadi» 
«Tarjima jarayoni oson va qulay vaziyatlarda qanchalik tez sodir 
bo‘lishidan qatʼiy nazar, muqarrar ravishda ikki nuqtaga bo‘linadi»  
J.I.Retsker: 
«Tarjimonning  vazifasi  –  boshqa  til  orqali  asl  nusxa-
ning stilistik va ekspressiv xususiyatlarini saqlab qolgan holda, uni aniq 
va to’liq yetkazishdir. Tarjimaning “yaxlitligi” bilan yangi til asosidagi 
shakl va tarkib birligini tushuniladi. Agar tarjima aniqligining mezoni har 
xil tillarda yetkazilgan maʼlumotlarning o‘ziga xosligi bo‘lsa, unda maʼ-
lumotni ekvivalent vositalar bilan uzatuvchi bunday tarjima yaxlit (to‘liq 
huquqli yoki yetarli) deb tan olinishi mumkin. Boshqacha qilib aytganda, 
asl nusxada aytilgan narsani tarjimada takrorlashdan farqli o‘laroq, balki 
unda  aks  etgan  narsani  ham  yetkazish  kerak.  Bu  talab  matnning  to‘liq 
tarjimasi va alohida qismlariga nisbatan qo‘llaniladi»
82
 
S.A.Nosirova: 
Xitoy  diplomatiyasi  tarixiga  bir  nazar.  Xitoycha 
ijtimoiy-siyosiy va diplomatik terminologiya genezisini o‘rganar ekan-
miz, albatta, Xitoy diplomatiyasi tarixiga bir nazar tashlashimiz lozim 
bo‘ladi. Bunday qaror qo‘yidagi holatlarda asoslanadi. 
Birinchidan,
 Har qanday tushunchalar, shu jumladan diplomatik 
tushunchalar sistemasi muayyan terminlarni tartibga keltiradi, umum-
lashtiradi va boshqa ilmiy jihatlarini o‘rganadi. 
Ikkinchidan, 
Xitoy  diplomatik  terminologiyasi  tashqi  siyosat, 
savdo-sotiq,  investitsiya,  moliya,  fan  va  texnika,  madaniyat,  marifat, 
sport  va  boshqa  sohalardagi  aloqalar,  xalqaro  munosabatlar,  ijtimoiy 
va iqtisodiy taraqqiyot bilan uzviy ravishda rivojlanib boradi. 
Uchinchidan,
 diplomatik terminlar umumisteʼmoldagi so‘zlardan 
farqli ravishda davlat, hukumat va jamiyatning doimiy nazorati ostida 
bo‘ladi. Xitoy tilida ham boshqa tillardagidek diplomatik terminlar o‘z-
o‘zidan paydo bo‘lib qolmaydi. Aksincha, ular zaruriyatga qarab ijod 
qilinadi, asta-sekin qo‘llanishga kiritiladi, yaʼni muayyan termin oldin 
mamlakat ichida, turli darajadagi davlat va partiya rahbarlari nutqlari, 
chiqishlari,  so‘ngra  xalqaro  doirada  sinov  va  tajribadan  o‘tkaziladi
83
. 
Tarjima taʼriflari tarjimonni umumiy maʼnoda fazilatlarini bayon etadi. 
Tarjimon – bir vaqtning o’zida ikki madaniyatga murojaat qilgan ikki 
tilli odam. 
 
82
 Гарбовский Н.К. Теория перевода. Учебник. – М.: Изд-во Моск. ун-та,7 c
 
83
  Nosirova  S.A.  Xitoy  tili  diplomatik  terminologiyasi.Maruza  matnlari.Toshkent  Davlat  Sharqshunoslik 
Instituti.Toshkent–2009.Xitoy diplomatiyasi:Kecha va Bugun. –26–27 bet
 

---

 
67 
Shunday qilib, tarjimaning maʼnosini aniqlab  bo‘lgach, biz tarji-
maning lingvistik xususiyatlariga o‘tamiz, bu esa diplomatik termino-
logiyada  tarjimaning  qiyinchiliklarini  o‘rganishga  imkon  beradi.  Biz 
ko‘rib chiqadigan birinchi narsa – bu tarjimaning tilga xos xususiyat-
lari. O‘z tarixi davomida har bir til, bu tilda gaplashadigan odamlarning 
urf-odatlari va xususiyatlarining o‘ziga xos xususiyatlarini o‘z ichiga 
oladi, uning tarixi haqidagi faktlar ushbu tildan foydalanadigan jamoa-
ning  etnografiyasi  bilan  bog‘liqdir.  Chet  tilini  o‘rganish  jarayonida 
odam, shubhasiz, bularning barchasi bilan muqarrar ravishda tanishadi, 
ammo tarjimon lingvistik-etnik voqelik sohasi mutaxassisi sifatida ush-
bu bilimlarga maksimal darajada muhtojdir
84
. 
Matnning lingvoetnik o‘ziga xosligi muammosi dastlab XVIII-XIX 
asr  oxirlarida  muhokama  mavzusiga  aylandi.  To‘g‘ri,  keyin  u  “milliy 
rang” masalasi edi. Matnning “milliy va tarixiy o‘ziga xosligi” sifatida 
uning XX asrdagi eng yirik tadqiqotchilarining lug‘aviy-etnik xususiyat-
lari  bilan  izohlanadi.  S.Vlaxov  va  S.Florin.  XX-XXI  asrlar  oxirida 
tadqiqotchilar diqqat markazida til madaniyatining o‘ziga xos xususiyat-
lari va uning til hamda matnda aks ettirilganligi edi
85
. 
Shunday  qilib,  Andrey  Lefebvre  o‘zining