|
XITOY TILIDA RASMIY VA NORASMIY SHAKLLARNING
TARJIMA XUSUSIYATLARI
Nilufar ADILOVA, Sinxron tarjima (xitoy tili) 1-kurs magistranti
Ilmiy Rahbar: f.f.n.,dots Ergash Ochilov
Hozirgi davrda rasmiy uslubning rivojlanishi Xitoyda islohotlar va
ochiqlik siyosatini boshlanishi bilan bog‘liq. V.I.Gorelovning “Сти-
листика современного китайского языка“ kitobida stilistik leksi-
kologiya, stilistik sintaksis va funksional uslublar tizimi
77
, grammatik
tuzilishdagi faktlar hodisalarni tizimli tavsiflash va ilmiy yoritish, ras-
miy nutqning stilistik belgilari darajasini miqdoriy jihatdan baholash,
leksik va sintaktik darajadagi rasmiy nutqning stilistik xususiyatlarini
tahlil qilishga imkon beradi.
Tilshunoslikda uslub (stil) termini to‘g‘risida, uni tushunish borasida
turlicha fikrlar mavjud. O‘zbek tilshunosligida uslub haqida bildirilgan
77
Горелов В.И. “Стилистика современного китайского языка“М.,“ Просвещения”-1979
62
fikrlarni umumlashtirishga urinish va uning mukammal ta’rifini yara-
tishga oid mulohazalar ham uchraydi. «
Stil
tilning jamiyat ijtimoiy fao-
liyatining ma’lum tomoni bilan bog`langan o‘ziga xos lug`ati, frazeologik
birikmalari, grammatik qurilmalari bilan xuddi shunday boshqa turla-
ridan, o`z ichki xususiyatlari bilan ham tafovut qilib turuvchi podsistema-
sidir. Demak, har bir uslub o‘ziga xos lug‘aviy qatlam, turg`un birikmalar,
morfologik shakllar, sintaktik tuzilishi bilan farqlanib turadi.
Tilshunoslikda quyidagi uslublar ajratib ko`rsatilganligi va yakdil
fikrga kelinganligi sohada ko`plab tadqiqotlarning yaratilishiga sabab
bo‘ldi:
O‘zbek tili uslublarini vazifaviy jihatdan tasnif qilish ikki omil-
ga – til va tildan tashqarida bo‘lgan omillarga tayanadi. Bu uslublarning
N.A.Baskakov, A.Sulaymonov, A.Shomaqsudov, G‘.Abdurahmonov,
B.O‘rinboyev, S.Muhamedovlar tomonidan tavsiya etilgan variantlari
mavjud bo‘lib, ularda asosan beshta uslub :
1)
So‘zlashuv, 2) Rasmiy (hujjat), 3) ilmiy, 4) publisistik, 5) badiiy
uslublar
78
. Xitoy tilining stilistikasi xitoy filologiyasida "uslub" tu-
shunchasiga murojaat qilish uchun to'rtta atama mavjud:
修辞
学
xiu-
cixue,
文体
学
wentixue,
风格
学
fenggexue,
词
章
学
cizhangxue.
Xitoylik olimlar ularning tushunchalariga turli xil mazmun kiritadilar.
Ushbu atamalar bilan tasdiqlangan filologik fanlarning chegaralari ha-
nuzgacha to'liq belgilanmagan. V.I.Gorelov ushbu atamalarning quyi-
dagi talqinini taklif qiladi.
修辞学
Til va badiiy adabiyotning uslubi yoki uslubi haqidagi fal-
safa falsafasi falsafasi, til adabiyotida keng qo'llaniladigan eng keng tar-
qalgan atama.
文体
学
Wentixue (adabiy shakldagi fan) stilistik uslub-
lar doktrinasi sifatida, odatda umummilliy tilning funktsional uslublari
doktrinasi ma'nosida ishlatiladi adabiy ish uslubi,
艺术
风格
Yi-
shufengge badiiy uslub,
作家
风格
zuojiafengge Yozuvchining uslubi,
词
章
学
Cizhangxue (so'zlar va maqolalarni qanday tayyorlashni
o‘rganish) keng doiradagi, shu jumladan, filologik intizom sifatida eng
erta atama, uslub. til stilistikasi va adabiyot stilistikasi deb qaraladi
79
.
Rasmiy uslub
bu davlat ma’muriy, ijtimoy-huquqiy muassasalar,
rasmiy diplomatik munosabatlar, davlat va davlatlararo rasmiy, siyosiy-
78
A.Shomaqsudov,
I.Rasulov,
R.Qo'ng'urov,
H.Rustamov.
O'zbek.Toshkent“O‘qituvchi”1983.
79
中国语文，
1961
年
8
号
20
页
63
iqtisodiy, madaniy aloqalar uchun xizmat qiluvchi uslubdir. Bu uslub
hujjatchilik xarakteri bilan ajralib turadi. Shunga ko‘ra, yozma nutqning
xizmatga
doir bu turi davlat qonunlari
, farmonlar, farmoyishlar, buyruqlar,
bayonotlar, shartnomalar,
idora hujjatlari
,
e’lonlar va boshqa rasmiy
yozishmalar ana shu uslubda shakllanadi. Bu
uslubning og`zaki va
yozma ko`rinishlari, binobarin, ushbu ko`rinishlarning o‘z me’yorlari
mavjud. Jumladan,
aniqlik
. Ushbu uslubda shakllangan matnda
noaniqlikka, izohli o`rinlarga yo`l qo`yilmasligi lozim. Rasmiy uslub
tilining asosiy xususiyati aniqlik va ixchamlikdir, unda muayyan nutqiy
qoliplar, kasb-hunar so‘zlari, atamalar, tayyor sintaktik qurilmalar keng
qo‘llanib, nutqning aniq va ravshan ifodalanishini ta’minlaydi
80
.
Do'stlaringiz bilan baham: |
