O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

Sh 
1,1 
1,1 
F1 
F2 
R 

---

172 
 
Bu  yerda  mehnat  taqsimoti  ikki  turdagi  maqsad  va  vazifalar  bilan 
belgilanadi.  Chiziqli  rahbarlar  korxonaning  bosh  maqsadiga  erishish 
yo‗lidagi  birlamchi  vazifalarning  bajarishiga  javobgar  bo‗lsalar, 
shtabdagilar  esa  birlamchi  vazifalarga  tobe  bo‗lgan  ikkilamchi 
vazifalarning  bajarilishiga  javobgardirlar.  Ular  maslahat  berish 
funksiyasini  bajaradilar.  Chiziqli  rahbarlarning  asosiy  vazifasi  taklif 
etilgan  ijobiy  va  salbiy  maslahatlar  ichidan  maqsadga  muvofiqligini 
aniqlash  va  uni  uzil-kesil  qabul  qilishdan  iborat.  Shtablarning  tashkil 
qilinishi va bunday yordamchilarga ega bo‗lgani uchun korxona faoliyati 
bir  tomondan  yengillashadi,  boshqa  tomondan  esa  olinadigan 
maslahatlar  qarama-qarshi  bo‗lganligi  sababli  murakkablashadi. 
Shunday  hollarda  har  ikkala  tomon  o‗zinikini  ma‘qullashga,  o‗z 
obro‗larini  saqlashga  harakat  qiladi.  Natijada  o‗rtada  nizo  chiqadi. 
Shtabdagi  menejerlar  o‗zlarini  mutaxassis,  o‗z  sohalarining  bilimdoni 
ekanligini  isbotlamoqchi  bo‗lsalar,  chiziqli  rahbarlar  esa  yakka  rahbar 
ekanliklarini pesh qiladilar. 
G‗arb  menejmentidagi  ayrim  nazariyotchilar  bu  ikki  turdagi 
menejerlar  korpusini  yaxlit  tashkilot  tarkibidagi  qarama-qarshi  sotsial 
guruh  deb  atashadi.  Bu  yerda  shtabdagilar  o‗zlarini  elita  darajasida  his 
etadilar.  Yirik  korporatsiyalardagi  shtablar,  ko‗p  hollarda,  mazkur 
korxonaning  asosiy  markaziy  organlariga  aylanib  qoladilar  va  chiziqli 
organlar faoliyatini murakkablashtirishga urinadilar. Bunday vaziyatdan 
qutilish uchun korxonalar boshqarish strukturasiga  o‗zgartirishlar kiritib 
shtablar  sonini  yoki  ularning  xodimlarini  qisqartirishga  erishadilar.  Bu 
strukturaning  afzalligi  shundan  iboratki,  chiziqli  rahbarlar  o‗z 
diqqatlarini ilmiy-tadqiqiy ishlarga emas, balki asosan korxonaning joriy 
faoliyatiga  qaratadilar.  Kamchiligi  esa  boshqaruv  tizimiga  ortiqcha 
bo‗g‗inlarning  paydo  bo‗lishi,  natijada  boshqarish  tezkorligining 
susayishi, boshqarish xarajatlarining o‗sishidadir. 
Boshqaruvning  funksional  strukturasi  rahbarlar  va  struktura 
bo‗g‗inlarini  har  xil  vazifalarga  va  aniq  bo‗linmalarda  boshqaruv 

---

173 
 
faoliyatini  ixtisoslashtirishga  qaratilgandir.  Bunda  har  bir  boshqaruv 
bo‗g‗iniga  muayyan  funksiyalar  biriktirib  qo‗yiladi.  Masalan,  biri 
marketingni,  ikkinchisi  ishlab  chiqarishni,  uchunchisi  esa  moliyani 
boshqarish  bilan  shug‗ullanadi.  Boshqarish  apparatini  funksional 
ixtisoslashtirish  uning  samaradorligini  ancha  oshiradi.  Boshqarishning 
hamma funksiyalarni bajarishi lozim bo‗lgan universal rahbarlar o‗rniga 
o‗z  sohasini  puxta  biladigan,  o‗z  shtatiga  ega  bo‗lgan,  o‗ziga 
topshirilgan ish uchastkasi uchun javob beradigan mutaxasislar apparati 
paydo bo‗ladi. 
    
 
 
7-rasm.