O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Dukkakli  don  ekinlari. 

Bu  ekinlarga  no„xat,  loviya,  yasmiq,  soya  va 

boshqalar kiradi. Ular oqsilga boy (20-30%), kraxmali-ko„p (50% ga yaqin) va 2 

dan  5%  gacha  yog„  (soyada  22%  gacha)  bo„ladi.  Dukkakli  ekinlar  ikki 

urug„palla  va urug„lik  qobig„i bilan qoplangan o„simtadan iborat.  

 No„xat,  loviya  va  yasmiq  eng  ko„p  tarqalgan  dukkakli  ekinlardir. 

Po‗sti 

archilgan  no‗xat

  oziq  no„xatdan,  uning  dag„al,  tuyimliligi  kam  qobig„ini  olib 

---

48 

 

tashlab  tayyorlanadi.  Ishlov  berilish  usuliga  qarab,  archilgan  no„xat  quyidagi 

turlarga  bo„linadi:  pardozlanib  butun  archilgan  no„xat,  yanchilib  va  pardozlanib 

archilgan  no„xat.  Qayd  etilgan  no„xat  turlari  sariq  yoki  yashil  bo„lishi  mumkin. 

Namligi  ko„pi bilan 15%.  

Loviya

  qimmatbaho  dukkakli  ekinlardan  bo„lib,  mamlakatimizning 

ayniqsa,  janubiy  rayonlarida  keng  tarqalgan.  Loviya  oqsili  no„xatdagi  oqsilga 

qaraganda  ancha  yaxshi  hazm bo„ladi. Loviya oq, bir xil tusli va ola-bo„la rangli 

bo„ladi.  Oq  loviya  bir  necha  turga:  bombasimon,  arpa  yormasimon,ovalsimon, 

ilonchasimon,  ko„raksimon,  qisqichbaqa-simonlarga  bo„linadi.  Bir  xil  tusli 

loviya  yashil,  jigar  rang,  pistaqi,  qizil,  ola-bo„la.  Solod  undirilgan  javdar  yoki 

arpa  donini  quritib  va  yanchib  olinadi.  Rangli  loviya  esa  ola-bo„la  va  to„q  ola-

bo„la bo„ladi. Loviyaning  barcha turlarida  namlik  20% dan oshmasligi  lozim.   

Yosmiq

-

eng muhim dukkakli ekinlardan biri. Unda o„rta hisobda 30% ga 

yaqin  oqsil  bo„lib,  ta‟mi  xushxo„r,  yaxshi  pishadi.  Uning  barcha  turlari  ichida 

tarelkasimon  yasmiq  oziqlik  ahamiyatiga  ega.  Ekilish  joyiga  qarab,  u  shimoliy 

va  janubiy,  rangiga  qarab,  yashil,  och  yashil  va  xilma-xil  (qoramtir)  turlarga 

bo„linadi.  Yashil  va  och  yashil  yasmiq  sifat  jihatidan  eng  yaxshi  hisoblanadi. 

yormalarning 

sifati

  uning  rangi,  ta‟mi,  hidi,  namligi,  yaxshi  pishish-pishmasligi, 

aralashma  va  uning  bor-yo„qligiga,  yaxshi  sifatli  yadro  miqdoriga,  buzilgan  va 

uvalangan  donning  bor-yo„qligiga,  ombor  zararkunandalari  tekkan-tegmaganligi 

va boshqa ko„rsatkichlarga qarab aniqlanadi.   

Yormadagi 

aralashmalar 

(tozalanmagan, 

uvalangan, 

chirigan, 

mog„orlagan,  qizishdan  buzilgan,  maydalangan  va  muchelli  donlar,  qum,  tosh, 

poxol,  kepak,  gul  parchalari  va  h.k.)  yormaning  sifatini  pasaytiradi.  yo„l 

qo„yiladigan  har  qanday  aralashmalar  miqdori  standart  bilan  belgilanadi.  Ko„p 

yormalarning  tovarlik  navi  yaxshi  sifatli  yadro  miqdoriga  qarab  belgilanadi. 

Yaxshi  sifatli yadro iste‟molga tamomila yaroqli, shunga xos hid, ta‟m va yaxshi 

tashqi ko„rinishga  ega bo„lgan yorma donlaridir.   

---

49 

 

Ombor  zararkunandalari  (qo„ng„iz,  kapalak,  kana  yoki  ularning 

lichinkalari)  tekkan  yorma  savdoga  chiqarilmaydi.  yorma  sig„imi  70-75 

kg

  lik 

yangi  yoki  avval  ishlatilgan  toza  va  pishiq  qoplarga  solinadi.  Guruch,  so„k  va 

manniy  yormasi  hech  bo„lmaganda  II  kategoriyali,  ya‟ni  yamog„i

 

uchtadan 

oshmagan  qoplarga,  boshqa  yormalarni  III  kategoriyali,  ya‟ni)  yamogi 

beshtadan oshmagan qoplarga solish mumkin.   

Suli  parchasi  250 

g

  dan  1 

kg

  gacha  bo„lgan  karton  yoki  kog„oz 

qutichalarga,  talqoni  esa  sig„imi

 

250,  300  va  350  g  lik  karton  qutichalarga 

solinadi. yorma quruq, yorug„, toza, yaxshi shamollatiladigan omborlarda 0° dan 

8°C  gacha  haroratda  60-70%  nisbiy  namlikdagi  havoda  saqlanadi

,

  yormani 

minus  temperaturada  ham  saqlash  mumkin.  Ammo  temperaturaning  keskin 

o„zgarib turishiga sira yo„l kiyilmaydi. Bug„doy, qora bug„doy va arpa yormalari 

uzoq  vaqt  saqlana  oladi.  Tarik,  suli va makkajo„xori yormalari esa uzoq saqlana 

olmaydi,  chunki  ularda  tez  achiydigan yog„ bor. Yil fasli va kaerda joylashishiga 

qarab  yorma  va  dukkakli  ekinlarga  tabiiy  kamayish  normasi  (0,25-0,30%) 

belgilangan.