O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Avtomatlashtirish  va  qo‗ng‗iroq  chalish  asboblari. 

Uy  ishlarini 

avtomatlashtirish  uchun  turli  dasturli  moslamalar,  taymer  va  chiroqlar  marjonini 

o„chirib-yoqib  turuvchi  moslamalar  mavjud.  Dasturli  moslamalar  elektr 

kontaktli  soatdan  iborat  bo„lib,  avtomat  kir  yuvish  mashinalarida  ishlatiladi. 

Taymerlar  (ingl. 

vaqt  belgilash) 

ham  elektr  kontaktli  soatga  asoslangan  bo„lib, 

kir  yuvish  mashinasini,  isitkich  asboblarini,  radiopriyomnik  va  televizorlarni 

belgilangan  vaqtdan  keyin  o„girib  qo„yuvchi  moslama  induktiv  g„altak  va 

kondensatordan 

iborat. 

Bunda 

vaqti-vaqti 

bilan 

elektr 

energiyasi 

kondensatorning  elektr  maydonidan  g„altak  magnit  maydoniga  o„tib  va  orqaga 

qaytib turishi  natijasida  tokning  tebranishi  vujudga  keladi. 

Qo„ng„iroq  chalish  asboblariga  elektr  qo„ng„iroqlar  va  zummerlar 

(qo„riqchilar)  kiradi.  Qo„ng„iroqlar  uch  xil tuzilishda ishlab chiqariladi: 

1. Oddiy 

qo‗ng‗iroq. 

3  o„zakli  elektr  magnitdan  iborat  bo„lib,  tugmachasi  bosilganda 

ikkilamchi  cho„lg„amda  birlamchi cho„ig„am orqali o„tayotgan o„zgaruvchan tok 

ta‟sirida  past  kuchlanishdagi  tok  hosil  bo„ladi.  Cho„lg„amlardan  o„tayotgan 

o„zgaruvchan  tok  ta‟sirida  o„rta  o„zakda  o„zgaruvchan  raagnit  maydoni  hosil 

bo„lib,  u  o„zakka  ulangan  tayoqchani  tebratgani  sababJi  uchidagi  sharik 

---

261 

 

kosachaga  urilib  turadi. 

2.  «Bim-bom» qo‗ng‗irog‗i 

pasaytiruvchi transformator 

va  uning  ikkilamchi  cho„lg„amiga  ketma-ket  ulangan  induktiv  g„altakdan  iborat. 

Tugmacha  bosilganda  g„altak  o„zagi  pastga  va  tepaga  qarab  harakatga  kelib,  u 

yerdagi  tunukachalarga  uriladi. 

3.  Xushohang  qo‗ng‗iroq 

dvigatel,  nayzali 

silindr  va  tunukalardan  tashkil  topgan.  Silindr  aylanayotganda  uning 

nayzachalari  tunukachalarni  birma-bir  chertishi  natijasida  muayyan  ohang  paydo 

bo„ladi. 

Elektr  zummer  batareyka,  simob  viklyuchatcli  va  qo„ng„iroqdan  iborat 

bo„lib,  qo„riqlanayotgan  buyum  siljiganda  viklyuchatel  zanjirni  ulaydi  va 

natijada  qo„ng„iroq ishlay boshlaydi.