O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Elektr  dvigatellar. 

Elektr  dvigatellar  tuzilishi  bo„yicha  kollektorli, 

asinxron  va  vibratsion  turlarga  bo„linadi.  Kollektorli  dvigatelning  startyor 

hamda  rotor  cho„lg„amlari  ketma-ket  ulanib,  orasidan  50  gers  chastotali  tok 

o„tganda  qutblarida  bir  minutda  3000  marta  o„zgaradigan  magnit  oqimi  hosil 

bo„lishi  tufayli  shu  tezlikda  rotor  aylanadi.  Bular  tez  yurar  va  kichik  gabaritli 

bo„lganligi  sababli  changyutkich,  tikuv  va  oshxona  mashinalari,  elektr  ustara  va 

sentrifugalarda  ishlatiladi.  Ammo  tok  rotorga  bronzografitli  cho„tka  va  kollektor 

---

260 

 

orqali  kelishi  tufayli  ishlash  paytida  radiopriyomnik  va  televizorlar  ishlashiga 

xalaqit  berib turadi. 

Asinxron  dvigatellar  rotorining  cho„lg„amsizligi  bilan  farq  qiladi. 

Aylanish  harakati  startyordagi  asosiy  va  qo„shimcha  cho„lg„amlar  orqali 

o„tayotgan  toklarni  hosil  qilayotgan  magnit  oqimlarining  o„zaro  ta‟siri  natijasida 

paydo  bo„ladi.  Bular  yirik  mashinalar,  chunonchi,  elektr  sovitkichlar  uchun 

ishlatiladi.  Ba‟zi  asinxron  dvigateltar,  masalan,  kir  yuvish  mashinalarining 

aktivatorini  aylantiradigan  dvigatel  startyordagi  qo„shimcha  cho„ig„am  qisqa 

tutashgan  mis  tasmacha  shaklida  bo„ladi.  Vibratsion  dvigatellarning  startyori 

taqasimon  elektr  magnit  va  rotori  o„zak  shaklida  bo„lib,  ishlashda  tebranish 

harakatini  hosil  qiladi.  Bular  tebranadigan  ustaralar,  massajyor  hamda 

lobziklarda  qo„llaniladi.