|
1 4 . 3 . M e ta ll to va rla ri a s s o rtme nti
Metall tovarlari ishlatilishi bo„yicha sakkiz guruhga bo„linadi: idish-
tovoqlar, pichoqlar va oshxona anjomlari, uy mehnatini yengillashtiradigan,
isitish,
yoritish
hamda
eshik,
deraza
asbob-uskunalari,
mahkamlash,
hunarmandchilik hamda attorlik buyumlari.
Idish-tovoqlar cho„yan, po„lat, alumin, latun, melxior va neyzilberdan
ishlab chiqariladi. Cho„yandan qilingan qozonlar qalinligi uchun ovqatning tagi
kuymaydi. Po„lat tunukasidan qilingan idishlar ruxlanadi yoki sirlanadi.
Sirlangan idishlarning emal qatlami 60 grammli po„lat soqqaning 35 sm
balandlikdan tushgan zarbasiga chidash beradi.
Alumin idishlarda nordon ovqatlar saqlash va sabzavot pishirish tavsiya
qilinmaydi. Uning oksid qatlami kislotada eriydi. Alumin sabzavot tarkibidagi
nitratlarni nitritlarga aylantiradi. Latun idishlarining sirti nikel va ichi qalay
bilan qoplanadi. Faqat kimyo toslari qoplanmaydi. Qand mis hamda ruxning
252
erishiga to„sqinlik qiladi. Melxior va neyzilber idishlari odatda kumush bilan
qoplanib, serouglerod ta‟sirida qoraytiriladi. Ingichka sim, sharikchalar qalaylab
pardoz beriladi.
Pichoq va oshxona asboblari pichoqlar, qaychilar hamda oshxona
to„plamlariga bo„linadi. Qaychining xo„jalik, cho„ntak, idora, tlichiqchilik va
sartaroshxona turlari bor. Vilka, qoshiq hamda ovqat pishirishda qo„llanadigan
asboblar oshxona lo„plamlari deyiladi.
Uyda foydalaniladigan asboblarga changyutkich, kir yuvish mashinasi,
qiymalagich kabi asboblar kiradi. Isitish hamda yoritish asboblari deganda gaz
plitalari hamda kolonkalari, isitish radiaiorlari, qozonlar, pechlar, kerosinka,
kerogaz va primuslar, lampa hamda fonarlar tushiniladi. Eshik va deraza asbob -
uskunalari tutqichlar, oshiq-moshiqlar, qulflar, prujina va zanjirlardan tashkil
topadi. Mahkamlash buyumlariga boltlar, vintlar, burama mixlar, mixparchinlar
va boshqa turdagi mixlar kiradi. Hunarmandchilik asboblari yog„ochga (arra,
bolta, randa, iskana, parma) hamda metallga ishlov berish (egov, zubilo, s umba,
parmadasta, burama kertik asboblari qo„larra, bosqon, bolg„a, iskana), yig„ish
(otvyortka, gayka kaliti, ombir, kaj ombir) va o„lchov asboblariga (jazval,
ruletka, shtangensirkul, mikrometr) bo„linadi. Maxsus guruhni qishloq xo„jaligi
alsboblari (bel, ketmon, o„roq, shoxqirqgich, so„qa dastagi, xaskash, panshaxa,
kultivator) tashkil qiladi. Attorlik buyumlariga igna, ustara, kiyim ashyolari va
turli bezaklar kiradi.
Pichoqlar 0,7-1,0% uglerodi bor po„latdan yasalib, tuzilish bo„yicha yaxlit
yoki ulama metall bo„lishi mumkin. Zanglamaydigan po„latdan ishlangan
pichoqlar 3% sirka kislotasi va 1%
osh tuzi eritmalari ta‟siriga bardosh bera
olishi zarur. Sharbat siqqichlar tuzilishi bo„yicha pishangli (richagli) va
vintsimon chiqiqli (shnekli) turlarga bo„linadi. Pishangli sharbat siqqichlarda
meva-sabzavot taxtakach (press) yordamida siqiladi. Vintsimon chiqiqli sharbat
siqqichlarning tuzilishi go„shtqiymalagichlarga o„xshash.
253
Gaz plitalari 1-4 gorelkali va duxovkali bolib, ixcham (ko„tarib
yuriladigan) turi suyultirilgan gaz bilan to„ldirilgan ballonda ishlaydi.
Duxovkalarda harorat 25 daqiqada 285°C gacha ko„tariladi. Suyuq yoqilg„ida
ishlaydigan asboblarda yonish jarayoni kerosinkalarda kerosin gorelkaga pilik
yordamida uzatib turilishi, kerogazlarda gazlashtirgich yordamida gorelkaga
yonilg„i aralashmasi kelib turishi va primuslarda kerosinning nasos yordamida
sochilishi natijasida sodir bo„ladi. Ko„tarib yurish uchun benzinda ishlaydigan
primus ham ishlab chiqariladi.
Isitish qozoni uylarni radiatorlar orqali issiq suv bilan isitish uchun
ishlatiladi. Ularning ish tarzi tabiiy aylanishga asoslangan. Issiq suv yengilligi
uchun tizimning ustki qismida, sovigandan keyin esa uning ostki qismida
harakat qilib turadi. Kerosin chiroqlarida pilikda shimdirilgan kerosin yonishi
natijasida yorug„lik hosil bo„ladi. Ularning piligi yassi yoki aylana bo„lib, eni
dyuymning o„ndan biri bo„lmish sham (liniya) o„lchov birligida o„lchanadi.
Chiroqlar 3-, 5-, 7-, 10- va 20- shamli qilib ishlab chiqariladi. Aylana pilikli
chiroqlarning pilik eni deb aylananing yarmi olinadi. Kerosin fonuslari yassi
pilikli, shishasi esa metall qalpoqli bo„ladi. Yonish uchun havo trubka orqali
yetkaziladi.
Arralar ko„ndalang, bo„ylama, yoysimon kamalakli va qo„larra turlariga
bo„linadi. Ko„ndalang arralarning ikkita dastasi bo„lib, tishlarining balandligi 14
mm bo„ladi. Bo„ylama arralarning ko„ndalang arralardan farqi dastasining
bittaligida. Yoysimon arralar ensiz bolib, tishlarining balandligi 8 mm. dan
ortmaydi. Kamalakli arralar ip bilan tortib yog„och moslamaga bog„lanadi. Qo„l
arralar kalta bo„lib, uzunligi 615 mm. dan ortmaydi.
Randalash asboblari tig„ining tuzilishi bo„yicha sherxebel, randa,
taxtaranda, sinubel, zenzubel va falsgobel turlari mavjud. Sherxebel
randalarning tig„i bo„rtma-oval shaklida, eni 35 mm.ga teng. Ular yog„ochlarga
xomaki ishlov berishda qo„llaniladi. Randalarning 50 mm.li to„g„ri chiziq
shaklidagi tig„i yordamida yog„ochlarga yakunlovchi ishlov beriladi.
254
Taxtarandalarning 65 mm. li tig„i bo„lib, uzunasi 700 mm.ga vetadi. Sinubelning
50 mm. li bo„ylama tarnovchalar o„yilgan tig„i bo„lib, yog„ochlarni
yelimlashdan oldin sirtini g„adir-budir qilish uchun ishlatiladi. Zenzubel va
falsgobellarda eni 21 va 15 mm. li trapetsiya shaklidagi tig„ bo„lib, taxtaning
sirtiga yoki chetiga o„yiqcha hosil qilish uchun qo„llaniladi.
Iskanalarning trapetsiya, to„g„ri chiziq va yarim aylana shaklida uchlari
bo„lib, zarb bilan yog„ochlarda turli shaklda o„yiqlar hoail qilish uchun
ishlatiladi. Parmalar yog„ochlarni teshish uchun ishlatilib, kesuvchi qismi
burama (diametri 95 mm.gacha), parrak shaklida ikki keskichli (diametri 50
mm.gacha) va qoshiqsimon, (diametri 16 mm. gacha) bo„ladi. Ularning
parmadasta yordamida va usiz ishlaydigan turlari mavjud. Egovlar buyumlar
sirtini silliqlash uchun ishlatilib, yirik tishligi rashpil hamda nozigi nadfil
deyiladi. Metall kesuvchi asboblardan zubilaning kesuvchi qismi ponasimon
bo„lib, chiniqtirilmagan metallarni kesish uchun, kreysmeysellar metall sirtida
kichkina ariqcha o„yish uchun va sumbalar (borodoklar) tunukalarni teshish
uchun foydalaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
