O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Elektr  o‗rnatish  buyumlari. 

Bu  guruhga  РRD  simini  ushlab

 

turadigan 

rolik,  ko„chadan  uy  ichiga  elektr tarmog„i o„tkazishda ishlatiladigan voronka, bir 

uydan  ikkinchi  uyga  elektr  tarmog„i  o„tkazish  uchun  ishlatiladigan  vtulka, 

lampochkani  elektr  tarmoqqa  ulaydigan  patron,  asboblarni  elektr  tarmog„iga 

ulaydigan  vilka,  rozetka  va  uzgich  (viklyuchatel)  hamda  elektr  simlarni  qizib 

ketishdan 

saqlaydigan 

muhofazalagichlar 

(predoxranitellar) 

kiradi. 

Muhofazalagichlar  eruvchan va avtomat turlariga  bo„linadi. 

Ixcham  tok  manbalari. 

Ixcham  tok  manbalari  ishlash  tarziga  qarab  ikki 

turga  bo„linadi:  kimyoviy  va  mexanik  manbalar.  Kimyoviy  tok  manbalari 

qaytuvchanligi  bo„yicha  qaytmas  galvan  elementlari  va  qaytuvchan 

akkumulyatorlarga  ajratiladi.  Elementlar  marganes-rux  va  havo-rux  tizimlarida 

---

258 

 

ishlab  chiqariladi.  Marganes-rux  tizimidagi  element  grafit  bilan  quyultirilgan 

xlorli  ammoniya  solingan  rux  stakanchadan  iborat,  o„rtasiga  marganes  oksidi 

bilan  qoplangan grafit  tayoqchasi tiqib qo„yiladi. 

Bunday  tizimda  316,  343  va  373-raqamli  yakka  elementlar  va  uchta 

elementdan  iborat  batareyalar  ishlab  chiqariladi.  Havo-rux  tizimidagi  tok 

manbalari  7  ta  elementdan  iborat  batareya  shaklida  tayyorlanadi.  Har  bir 

element  grafit  bilan  quyultirilgan  xlorli  ammoniya  solingan  polivimlxlorid 

kosachalaridan  iborat  bo„lib,  usti  rux  kukuni  sepilgan  to„r  bilan  qoplangan.  Bu 

tizimda  vodorodni  suvga  aylantirish  vazifasini  kosachalar  o„rtasida 

joylashtirilgan  naychalar  orqali kirayotgan  kislorod bajaradi. 

Akkumulyatorlar  7  ta  g„alvirak  lappaklardan  iborat  bo„lib,  4  tasi  nikel 

gidroksidi  bilan,  oralaridagi  3  tasi  kadmiy  va  temir  gidroksidlarining 

aralashmasi  bilan  to„ldirilgan.  Lappaklar  orasiga  kaliy  gidroksidi  quyilgan. 

Gidroksidlar grafit  kukuni  bilan  quyultirilgan. 

Mexanik  tok  manbaiga  benzoelektrogenerator  va  elektrodinamik  fonarlar 

kiradi.  Benzoelektrodvigatel  ichki  yonish  dvigateliga  asoslangan  bo„lib,  rotori 

benzin  yonayotganda  hosil  bo„ladigan  karbon  angidridi  bosimi  natijasida 

harakatga  keladigan  porshen  ta‟sirida  aylanadi.  Rotor  va  startyorlar  o„zaklari 

doimiy  magnitdan  yasalgani  sababli,  rotor  aylanishida  sodir  bo„ladigan 

induksiya  natijasida  ularning  ketma-ket  ulangan  cho„lg„amlarida  tok  hosil 

bo„ladi.  Elektrodinamik  fonarning  rotori  qo„l  bilan  harakatga  keltiriladigan 

porshen ta‟sirida aylanadi.