O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Loklar. 

Turli  qatronlar  va  yog„larning  organik  erituvchi  moddalardagi 

eritmasi  bo„lib  buyumlar  yuzasida  tiniq  hamda  yaltiroq  parda  hosil  qilish  uchuri 

foydalaniladi.  Xomashyosi bo„yicha to„rt nuruhga bo„linadi: 

---

220 

 

1.

 

Yog‗li  loklar. 

Alkid  va  fenoformaldegid  qatronlari,  kalsiy,  rux 

rezinatlari  hamda  kanifol  efirlarini  o„simlik  yog„lari  bilan  birga  qizdirib  uayt-

spirt  va  skipidarda  eritib  olinadi.  Tarkibidagi  yog„lar  75%  ni  tashkil  qilgan 

loklar  seryog„li  lok  deyilib,  yuqori  egiluvchan  va  tashqi  muhit  ta‟siriga 

chidamli.  Shuning  uchun  tashqi  ishlarda  egiluvchan  buyumlarni  loklashda 

qo„llaniladi.  Tarkibida  30%  yog„i  bo„lgan  loklar  karnyog„  lok  deyliib,  tez 

quriydigan  yaltiroq  va  qattiq  parda  hosil  qilganligi  sababli  mebellarni 

loklashda foydalaniladi.  55% yog„i bo„lgan loklar  esa pol uchun ishlatiladi. 

2.

 

Qatronli  loklar. 

Xomashyosi  bo„yicha  yetti  turga  bo„linadi:  spirtli, 

alkid,  mochevino  va  melaminoalkid,  poliefir,  poliakrilat,  poliuretan  hamda 

epoksid loklari.

 

Spirtli  loklar  o„simlik  zararkunandalari  chiqaradigan  qatransimon 

moddani  (shellakni)  yoki  fenoformaldegid  qatronini  etil  spirtida  eritib  olinadi. 

Mebel,  charm,  musiqa  asboblari,  shishava  metal]  buyumlari loklanadi. Tarkibida 

10-25%  qatroni  bo„lgan  loklar  politura  deyilib,  yog„och  buyumlarini  loklashda 

qo„llaniladi. 

Alkid  loklari  gliftal  yoki  pentaftal  qatronlaridan  uayt-spirt  va  solvent-

naftda  eritib  tayyorlanadi.  Tarkibida  qatroni  ko„proq  loklar  pardasi  egiluvchan, 

qattiq  va  tashqi  muhitga  chidamli  bo„lganligi  sababli  ochiq  havodagi  ishlarda va 

bo„yoq  tayyorlashda  hamda  qatroni  kamroqlari  ichki  ishlarda,  jumladan,  parket 

pol uchun qo„llaniladi. 

Mochevino  va  melaminoalkid  loklari  shu  nomli  qatronlarning  uayt-

spirtdagi  erirmasidan  olinib,  tcz  qurishi,  benzin  hamda  yog„lash  moylariga 

chidamligi  uchun  emal  bo„yog„i  tayyorlashda  ishlatiladi.  Poliefir  loklari  malein, 

metakril  yoki  fumar  kislotalari  va  ikki  atomli  glikol  spirtining  o„zaro  ta‟siri 

natijasida  hosil  bo„lgan  poliefirmaleinat,  poliefirakrilat  yoki  poliefirumarat 

qatronlaridan  olinib,  hosil  qiladigan  Pardasi  pishiq  va  kimyoviy  moddalarga 

chidamliligi  tufayli  radiopriyomnik,  televizor  hamda  mebellarni  loklashda 

foydalaniladi.   

---

221 

 

Poliakrilat  loklari  shu  nomdagi  qatronlarni  benzol,  aseton  hamda 

dixloretanda  eritib  olinib,  egiluvchan  va  tashqi  muhit  ta‟siriga  chidamli  parda 

hosil  qliganligi  uchun  charmlarni  loklashda  ishlatiladi.  Poliuretan  loklari 

pollizotsianat  bilan  oligoeflrlar.  epoksid  va  alkid  qatronlarining  o„zaro  ta‟siri 

natijasida  hosil  bo„lgan  poliuretanni  toluol,  siklogeksanon  va  etilasetatda  eritib 

olinib,  yog„och,  plastmassa,  charm  buyumlari  hamda  linoleumni  loklashda 

qo„llaniladi. 

Epoksid  loklari  difenilolpropan  va  epixlorgidren  aralashmasidan  natriy 

ishqori  ta‟sirida  olingan  qatronni  glikol  efiri,  aromatik  uglevodorodlar,  ketonlar 

hamda  spirtlarda  eritib  olinib,  metall  buyumlarini  zanglashdan  saqlash  uchun 

ishlatiladi. 

3.

 

Nitroloklar. 

Sellulozaga 

azot 

kislotasi 

ta‟sirida 

olingan 

nitrosellulozani  (kolloksilinni)  aseton,  etil,  butil,  amilasetatlarning  birida 

eritib  olinib,  tez  quriydigan,  qattiq,  pishiq  va  suv  hamd;i  benzinga 

chidamliligi  uchun  avtomashina,  mebel,  charm  hamda  kleyonkalarni 

loklashda foydalaniladi. 

4.

 

Asfaltobitum  loklari. 

Bitum va ko„mir qatronini benzin, skipidar yoki 

solven-naftda  eritib  olinadi.  Boshqa  loklardan  yaltiroq  qoraligi  va  kimyoviy 

moddalarga  chidamliligi  bilan  farq  qiladi.  Qora  mctallarni  zanglashdan, 

yog„ochlarni  chirishdan  saqlash  uchun  ishlatiladi.  Qizdirilgan  o„simlik 

yog„lari  va  anifolda  eritilgan  turi  velosiped,  avtomashina  qismlarini  lokiashda 

foydalaniladi.