O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

9.2. Turizm sohasidagi bozor rejasining mazmuni 
 
Bozor  rejasini  ishlab  chiqishda  birinchi  navbatda  «xaridorning  bozori»  va 
«sotuvchining bozori»ni bir-biriga taqqoslash kerak (9.2-chizma). 
 
 
 
Sotuvchi bozori 
Т
б
>T
ф 
Xaridor bozori 
Т
б
ф 
Xarakterli 
tuzilishlar 

---

 
119 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Chizma. Xaridor va sotuvchi bozori (T
b
-tovarga talab, T
f
-tovar taklifi) 
Xizmatlar  sohasida  talab  va taklifni  muvofiqlashtirishning  quyidagi  metodlari 
mavjud bo„lib, ulardan turizmda bemalol foydalansa bo„ladi:, 
1) 
talab  tuzilishining  «fazaga  qarshi»  strukturasiga  ega  yangi  xizmatlarni 
amaldagisi bilan taqqoslagan holda realizatsiya qilish;  
2) 
maksimal 
talab 
bo„lmagan  davrda  xizmatarga  «qo„shimchalar» 
marketingi; 
3) 
xarid  qobiliyatnining  cheklanganligi  ta‟sir  ko„rsatmaydigan  yangi 
xizmatlar marketingi; 
4) 
xodimlarni bir nechta vazifalarni bir xilda bajarishga o„rgatish; 
5) 
talab eng yuqori bo„lgan vaqtlarda yangi xodimlarni qabul qilish; 
6) 
maksimal  talab  vaqtlarida  iste‟molichilarga  xizmatlar  haqida  qo„shimcha 
axborotlar berish; 
7) 
rag„batlar, imtiyozlar, va narxlardagi chegirmalardan foydalanish. 
Turizmdagi bozor rejasining asosiy maqsadi ishlab chiqarishning turli omillari 
va mahsulotni realizatsiya qilishning eng maqbul nisbatiga erishish bo„lishi kerak.  
Kamomad ko„lami  
Kamomadning 
yo„qligi 
Tovar sifatining 
yetishmasligi 
Tovar sifatini 
yaxshilash 
tendensiyasi 
Yuqori narxlar  
Narxlarni 
arzonlashishi yoki 
barqarorlik 
tendensiyasi 

---

 
120 
Turistik  firmaning  huquqiy  maqomi  va  shakli,  uning  faoliyatining  o„ziga 
xosligi,  Shuningdek,  xizmatlar  bozorining  holatidan  kelib  chiqib  turistik 
marketingning yo„nalishlari va maqsadlari iqtisodiy, «xudbinona», va ijtimoiylarga 
bo„linadi.  
Iqtisodiy  maqsadlar
  ma‟lum  raqam  ko„rsatkichlari  va  foiz  nisbatlari  orqali 
belgilanadi.  Ularga  quyidagilar  kiradi:  foyda  summasi  va  uning  kelgusida  o„sishi, 
turistik  mahsulotlarni  realizatsiya  qilish  hajmi,  bozordagi  mavqeni  mustahkamlash 
va h.k. 
Raqobatchilarga  nisbatan  bozordagi  mavqeni  mustahkamlash  rejalarda  yoq 
moliyaviy  ko„rsatkichlar  yoki  mijozlarni  qamrab  olish  raqamlari  tarzida  aks  etadi. 
Umuman  olganda    bozordai  mavqeni  mustahkamlash  turistlarning  muntazam 
ko„payib borishi va turizmning shunga mutanosib ravishda rivojlanishini anglatadi. 
Masalan,  ko„plab  xorijiy  firmalar  o„z  turistik  rejalarini  ishlab  chiqishda 
quyidagilarga asoslanadilar: 
1) 
iloji  boricha  turizmdan  tushadigan  daromadlarning  tezroq  ko„payishiga 
erishish; 
2) 
turizmning  rentabelligini  oshirish  maqsadida  mavjud  turistik  jihozlardan 
iloji boricha yaxshiroq foydalanishga erishish; 
3) 
turistik  mahsulotning  rivojlanayotgan  bozorlarga  o„tishi  bo„yicha 
qo„shimcha xizmatlarni taklif eta borib, faoliyatni xilma-xillashtirish. 
«Xudbinona»  maqsadlar
  firma,  mamlakat,  mintaqa  yoki  ma‟lum  joyning 
obro„sini  oshirish  va  nufuzi  (imiji)ni  yaxshilashni  o„z  ichiga  oladi.  Bu  birinchi 
navbatda konkret ob‟ektning holatini saqlab qolish yoki yaxshilashni nazarda tutadi. 
Masalan,  turistik  korxonalarning  rahbarlari  nima  qilib  bo„lsa  ham,  mustaqil  bo„lib 
qolish,  o„z  faoliyatini  o„zi  nazorat  qilish  vazifasini  qo„yadilar.  Unchalik  katta 
bo„lmagan  mehmonxonalar  va  sayohat  agentliklari  uchun  mustaqil  bo„lish  istagi 
biznesning  barqarorligini  oshirish  xohishi  bilan  birga  bo„lishi  mumkin.  Mijozlar 
doirasini  kengaytirish  va istalgan  foydani  olish  uchun ular  o„zlarini  qoniqtiradigan 
vaziyatni saqlab qolish usullarini izlaydilar.  

---

 
121 
Ijtimoiy maqsadlar
 past daromadga ega odamlar foydalanishi mumkin bo„lgan, 
shuningdek  atrofmuhitni  muhofaza  qilishga,  ishsizlik  darajasini  pasaytirishga, 
kichik  biznesning  rivojlanishini  rag„batlantirishga  xizmat  qiladigan  turistik 
mahsulotlarni ishlab chiqish va bozorga taqdim etishni nazarda tutadi.    
Amaliy  nuqtai  nazardan  turistik  bozor  faoliyati  alohida  maqsadlarga  ham, 
ularning  yig„indisiga  ham  mo„ljallangan  bo„lishi  mumkin.  Asosiy  vazifa  turli  xil 
turistik mahsulotlarga muhtoj odamlarning ehtiyojini qondirish va turizmni barqaror 
rivojlantirishni ta‟minlashdan iborat bo„lishi kerak.  
Bozor  maqsadlari  odatda  besh  yillik  davrga  mo„ljallanadi  va  sayohatlarning 
turi,  mamlakat  yoki  mintaqada  bo„lishining  o„rtacha  davomiyligiga  muvofiq 
turistlar kelishining taxminiy miqdori bilan belilanadi.