Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

5.4-chizma. Narx muvozanat narxidan yuqori belgilangandagi ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilarning yoʻqotishlari

Cxizmadan koʻrish mumkinki ishlab chiqaruvchilar narx oshganda

Q_e ^{nisbatan koʻproq} Q₁ ^{mahsulotni ishlab chiqarishga harakat qiladi.}

Iste’molchilar kamroq (Q_e

harakat qiladi.

oʻrniga Q₂

miqdorda) mahsulot sotib olishga

Agar biz ishlab chiqaruvchilar bozorda qancha mahsulot sotilsa, shuncha mahsulot ishlab chiqaradi, deb faraz qilsak, bozorga ishlab

chiqarilgan mahsulot miqdori Q₂ ga teng boʻladi va bu yerda ham ishlab

chiqaruvchilar va iste’molchilar ortiqchaligi yoʻqotiladi. Bu yerda A toʻrtburchakning yuzi ishlab chiqaruvchilarning olgan qoʻshimcha ortiqchaligini ifodalaydi. Lekin, minimal ( P_min ) narxda mahsulotni hajmi

Q_e miqdordan Q₂ ga qisqargani uchun ishlab chiqaruvchi

ortiqchaligining bir qismi yoʻqotiladi. Natijada ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining oʻzgargan qismi quyidagiga teng:

и/ч.  A  C . (4)

Iste’molchilar minimal ( P_min ) narxda har bir mahsulot uchun muvozanat narxdan yuqori narx toʻlaydi va natijada ularning iste’mol

ortiqchaligiga chizmadagi A toʻrtburchak yuziga teng boʻlgan miqdorda kamayadi. Narx oshganligi munosabati bilan ba’zi bir iste’molchilar ushbu bozordan chiqib ketadi, tovarni sotib ololmaydilar va bunga mos boʻlgan ortiqchalikni yoʻqotadi. Bu yoʻqotish rasmda V uchburchak bilan ifodalangan. Demak, iste’molchilarning ortiqchaligining umumiy oʻzgarishi quyidagini tashkil qiladi:

ист.  A  B ^{. (5)}

Koʻrinib turibdiki, bunday siyosat iste’molchilarning turmush darajasini tushurib yuboradi.

(4)- va (5)- ifodalarni qoʻshib umumiy ortiqchalikdagi oʻzgarishni aniqlaymiz:

  и/ч  ист.  =i/ch.+ist.=A-S+(-A-V)=-S-V (6)

Demak, davlat tomonidan minimal narx oʻrnatilganda umumiy toʻliq yoʻqotish vujudga keladi va u ikkita S va V uchburchaklar yuzalarining yigʻindisi bilan ifodalanadi.

Endi biz ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligini ishlab chiqarish Q_e

^miqdordan Q₁ ^{miqdorga kengaytirilganda qarab chiqamiz. Haqiqatdan}

ham minimal narx muvozanat narxdan yuqori boʻlganda u ishlab

chiqaruvchilarni Q₁ miqdorga mahsulot ishlab chiqarishga undaydi.

Lekin, ular bozorda faqat Q₂ hajmdagi mahsulotni sotishi mumkin xolos.

Ular

0  Q₁  Q₂

miqdordagi mahsulotni ishlab chiqarishga ketgan

xarajatlarni qoplaydigan daromadni ola olmaydi (23-chizma). Cxizmada ushbu xarajatlar shtrixlangan D trapetsiya yuzi bilan ifodalangan.

Natijada ishlab chiqaruvchilarning ortiqchaligi oʻzgarishi quyidagiga teng:

и/ч.  A  C  D.

Demak, ishlab chiqaruvchilar Q₁ oraliqda mahsulot ishlab chiqarsa, umumiy yoʻqotish yanada ortadi va u (-B-C-D) yuzani tashkil qiladi.

P

^Pmin

^Pe

Q

^Q2 Q_e Q₁