O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Omillar  mahsuldorligining  kamayish  qonuni.  Omillar  mahsuldorligining 

kamayish qonuni shuni ko‘rsatadiki, biror bir ishlab chiqarish omilidan foydalanish 

oshib  borganda  (boshqa  omillardan  foydalanish  o‘zgarmaganda),  shunday  bir 

nuqtaga  erishiladiki,  ushbu  nuqtadan  boshlab  qo‘shimcha  ishlatilgan  omil  ishlab 

chiqarish hajmini kamaytiradi.  

4. Miqyos samarasi 

Xarajatlarning  proporsional  o‘zgarishga  ishlab  chiqarish  miqyosining 

o‘zgarishi  deyiladi.  Ishlab  chiqarishda  faqat  ikkita  omildan  -  ishchi  kuchi 

 va 

kapitaldan 

 foydalanilganda, ulardan foydalanish ikki barobar oshsa 

 va 

 

bo‘lsa, ishlab chiqarish miqyosi ikki barobar kengaydi deyiladi. 

Xuddi  shunday  mehnat  va  kapitaldan  foydalanish  ikki  marta  qisqartirilsa  (

 va 

) ishlab chiqarish miqyosi ikki marta qisqarganligini bildiradi. Ishlab 

chiqarishda omillardan foydalanishning proporsional oshishi, ya’ni ishlab chiqarish 

miqyosining  kengayishi  mahsulot  ishlab  chiqarish hajmiga  har  xil  ta’sir qiladi,  u 

mahsulot  ishlab  chiqarish  hajmini  oshirishi,  kamaytirishi  va  o‘zgartirmasligi 

mumkin. 

Agar  ishlab  chiqarish  miqyosi  kengayganda  omillar  sarfi  sur’atidan 

mahsulot  ishlab  chiqarish  hajmining  o‘sish  su’rati  yuqori  bo‘lsa,  bunday  ishlab 

chiqarish  hajmining  o‘sishiga  musbat  miqyos  samarasi  deyiladi.  Musbat  miqyos 

samarasida uzoq muddatli o‘rtacha xarajatlar kamayadi. 

Agar, ishlab chiqarish miqyosi kengayganda, omillar sarfi sur’atidan ishlab 

chiqarish  hajmining  o‘sish  sur’ati  past  bo‘lsa,  bunday  o‘sishga  manfiy  miqyos 

deyiladi.  Manfiy  miqyos  samarasida  (keyinchalik  ko‘ramiz)  uzoq  muddatli 

oraliqda  firma  mahsulot  ishlab  chiqarishni  oshirganda  o‘rtacha  harajatlar  oshib 

boradi. 

)

(L

)

(K

L

2

K

2

L

5

,

0

K

5

,

0

---

Ishlab  chiqarish  miqyosi  kengayganda  omillar  sarfi  sur’ati  ishlab  chiqarish 

hajmining  o‘sish  su’ratiga  teng  bo‘lsa,  bunday  o‘sishga  o‘zgarmas  miqyos 

samarasi deyiladi.