O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Xarajatlar 

firmaga 

nisbatan 

tashqi 

va 

ichki 

xarajatlarga 

bo‘linadi.Yaqqol  namoyon  bo‘luvchi  va  namoyon  bo‘lmaydigan  xarajatlar  deb 

ham  ataladi  Tashqi  xarajatlarga  tashqi  to‘lovlar,  ya’ni  tashqi  mol  yetkazib 

beruvchilarga  (xom-ashyo,  materiallar,  elektroenergiya,  gaz)  to‘lovlar  kiradi. 

Umumiy  daromaddan  tashqi  xarajatlarni  ayirib  tashlasak,  buxgalteriya  foydasini 

olamiz. Buxgalteriya foydasi ichki (yashirin) xarajatlarni hisobga olmaydi 

Ichki  xarajatlar  sifatida  quyidagilar  qaraladi:  1)  tadbirkorning  o‘ziga 

tegishli  resurslarga  bo‘lgan  xarajati; 2)  tadbirkorlik qobiliyatiga  to‘g‘ri  keladigan 

va  tadbirkorga  tegishli  bo‘lgan  normal  foyda.  Buxgalteriya  foydasidan  ichki 

xarajatlarni ayirib tashlasak iqtisodiy foydani olamiz. 

Tashqi  va  ichki  xarajatlarning  yig‘indisi  alternativ  yoki  iqtisodiy 

xarajatlarni  tashkil  qiladi.  Alternativ  xarajatlar,  firmaning  resurslaridan  eng 

yaxshi variantda foydalanishi bilan bog‘liq yo‘qotilgan imkoniyatlardir.  Iqtisodiy 

xarajatlar – bu boshqa nematlarning (tovar va xizmatlarning) qiymati.   Iqtisodiy 

xarajatlar  firma  faoliyatini  buxgalter  va  iqtisodchi  tomonidan  baholanishni  farq 

qilishga  imkon  beradi.  Buxgalterni  birinchi  navbatda,  firmaning  ma’lum  muddat 

davomidagi  (hisobot  davrida)  faoliyati  natijalari  qiziqtiradi.  Buxgalterlik 

xarajatlari  –  firma  tomonidan  foydalanilayotgan  resurslarni  sotib  olingan 

,

TC

TR









TR

TC

---

narxlaridagi qiymatlaridir. Bularga misol qilib, qonunchilik tomonidan belgilangan 

kapital  asbob-uskunalarga  qilingan  amortizasion  ajratmalarni  keltirish  mumkin. 

Iqtisodchini esa firmaning kelajagi, uning kelajakdagi faoliyati qiziqtiradi. Shuning 

uchun  ham  firma  ixtiyoridagi  resurslardan  eng  yaxshi  alternativ  foydalanish 

variantlarini topishga e’tibor beradi.