O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Mukammal raqobat modelining xususiyatlari: 

1.  Firmalar  mahsuloti  bir  turdagi  bo‘ladi,  shuning  uchun  iste’molchilarga 

qaysi  ishlab  chiqaruvchidan  mahsulot  sotib  olishning  farqi  yo‘q.  Tarmoqdagi 

barcha  tovarlar  absolyut  o‘rinni  bosuvchi  tovarlar  hisoblanadi.  Bu  degani,  bir 

ishlab chiqaruvchi tomonidan narxlarni bozorga nisbatan kam miqdoda bo‘lsa ham 

oshirish uning mahsulotiga bo‘lgan talabning nolga tenglashishiga olib keladi.   

2. 

Bozordagi  iqtisodiy  sub’ektlar  soni  cheklanmagan  miqdorda  ko‘p, 

ularning yalpi tarmoqdagi ulushi nisban past. Mukammal raqobat sharoitida firma 

tarmoqning  ko‘zga  ko‘rinmas  oz  qisminigina  bozorga  taklif  qilishi  mumkin. 

Alohida  firmaning  (alohida  iste’molchining)  sotuv  (xarid  qilish)  xajmini 

o‘zgartirish  haqidagi  qarori  mahsulotning  bozordagi  narxiga  ta’sir  qilmaydi. 

Bozordagi  narx  sotuvchilar  va  xaridorlarning  birgalikdagi  xarakatlari  natijasida 

shakllanadi.  

3. 

Bozorga  kirish  va  chiqishning  erkinligi.  Bozorda  turli  xildagi 

cheklovlar  va  ta’qiqlashlar  umuman  bo‘lmaydi.  Davlatning  talab  va  taklif 

mexanizmiga  aralashuvi  ham  umuman  bo‘lmaydi.  Bozorga  kirish  va  chiqishdagi 

erkinlik  barcha  resurslarni  absolyut  tarzda  minataqalar  aro  va  tarmoqlararo  erkin 

xarakatlanishiga yordam beradi.  

---

4. 

Bozordagi  barcha  sub’ektlarning  mukammal  bilim  va  axborotga 

egaligi.  Barcha  qarorlar  aniqlik  sharoitida  qabul  qilinadi.  Bu  degani  barcha 

firmalar  o‘z  daromadlar  va  xarajatlari,  barcha  resurslarning  narxlari,  mavjud 

texnologiyalar  haqida  to‘liq  ma’lumotga  ega  bo‘ladi,  iste’molchilar  esa,  xamma 

firmalardagi  narxlar  haqida  to‘liq  ma’lumot  ola  oladi.  Shu  bilan  birga,  axborot 

tezlik bilan va mutlaqo bepul tarqatiladi.  

Yuqoridagi  xususiyatlar  juda  ham  qattiq  va  amaliyotda  mukammal  tarzda 

qo‘llash  kamdan-kam  holatlarda  amalga  oshiriladi.  Shunga  qaramay,  mukammal 

raqobat modeli iqtisodiy tahlilning muxim elementlaridan biri hisoblanadi.  

Bozor  mukammal  raqobatlashgan  bozor  bo‘ladi,  agar  unda  quyidagi 

shartlar bajarilsa: 



 

sotuvchi va xaridorlar bozorda mahsulot narxi qanday bo‘lsa, shunday 

qabul qiladilar va ular narxga ta’sir qila olmaydilar; 



 

bozorga yangi sotuvchilarni kirishi cheklanmagan; 



 

sotuvchilar birgalikda harakat qilish strategiyasini ishlab chiqmaydi. 

Bunday  shartlar  bajariladigan  bozor  mukammal  raqobatlashgan  bozor,  sof 

raqobatlashgan  yoki  raqobatlashgan  bozor  deb  qaraladi.  Raqobatlashgan  bozorda 

harakat  qilayotgan  firmaning  raqobatlashuvchi  firma  deb  qaraladi.  Bundan  keyin 

raqobatlashuvchi  firma  to‘g‘risida  gapirilganda,  biz  raqobatlashgan  bozorda 

harakat qilayotgan firmani nazarda tutamiz. Demak, raqobatlashgan bozorda tovar 

narxi bozorda talab va taklif asosida shakllanadi va unga sotuvchi ham xaridor ham 

ta’sir qila olmaydi: 

. 

Raqobatlashgan  bozorda  har  bir  alohida  sotuvchi  tomonidan  sotiladigan 

tovarning bozorda sotiladigan umumiy tovar miqdoridagi ulushi juda oz bo‘lgani 

uchun ham u tovar narxini o‘zgartira olmaydi. 

Raqobatlashgan bozorni tahlil qilganimizda bozordagi tovarlarni bir xil deb, 

ya’ni  ularning  sifati  bir  xil  deb  qaraymiz.  (Amalda  tovarning  sifatiga  qarab, 

ularning  narxi  har  xil  bo‘ladi,  sifatli  tovarning  narxi  sifati  pastroq  tovarning 

narxiga ko‘ra yuqori bo‘ladi). 

Raqobatlashgan  bozorda  umumiy  daromad 

 firma  tomonidan  ma’lum 

miqdordagi  ne’matni  sotishdan  olgan  daromadiga  teng,  ya’ni  umumiy  daromad 

sotilgan mahsulot miqdorini 

 uning narxiga 

 ko‘paytmasiga teng: 

, 

bu  yerda 

 yoki 

 -  umumiy  daromad; 

 -  narx; 

 -  sotilgan  ne’mat 

miqdori. 

Umuman olganda, daromad sotilgan mahsulot miqdoriga bog‘liq bo‘lganligi 

uchun, u 

 ko‘rinishida yoziladi.