O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

2. Ishsizlik tushunchasi va uning turlari 

Ishsizlikning foydasi borligiga  

uni boshidan kechirmaganlar ko‘proq ishonadilar. 

Jon Gelbreyt, amerikalik iqtisodchi va diplomat 

Ishsizlik  –  bu  mamlakat  aholisining  mehnatga  layoqatli  yoshga  yetgan, 

ishlamaydigan  va  qonunchilikka  ko‘ra  belgilangan  muddat  davomida  ish 

qidirayotgan shaxslardan iborat qismidir. 

Ishsizlikning  ta’rifiga  asosan  ishsizlik  darajasini  hisoblash  tenglamasini 

tuzish mumkin: 

 

 

ishsizlar soni 

ishsizlik darajasi = ------------------------- x 100%. 

 

 

ishchi kuchi soni 

Bunda  ishsizlar  soni  tegishli  organ  va  institutlar  tomonidan  taqdim  etilgan 

ma’lumotlar (masalan, ko‘pchilik mamlakatlarda mehnat  birjalarining statistikasi) 

asosida  hisoblanadi,  ishchi  kuchi  esa  mamlakatdagi  jami  aholi  soni  hamda 

quyidagi ayrim aholi guruhlarining ayirmasi sifatida aniqlanadi. 

♦  mehnatga layoqatli yoshga yetmagan shaxslar; 

---

♦  maxsus  muassasalarda  saqlanayotgan  shaxslar  (qamoqxonalar,  ruhiy 

kasalliklar shifoxonalarida va hokazo); 

♦  ishchi  kuchi  tarkibidan  chiqib  ketgan  shaxslar  (nafaqachilar,  mehnat 

layoqatini yo‘qotganlar va hokazo). 

Bu  yo‘l  bilan  hosil  qilingan  ishsizlik  darajasi  ko‘rsatkichi  sof  arifmetik 

ko‘rsatkichdir. 

Ishsizlikning  ijtimoiy-iqtisodiy  oqibatlarini  baholashda  uning  mamlakat 

iqtisodiyotiga ham, uning ijtimoiy muhitiga (iqlimiga) ham ta’sir ko‘rsatuvchi turli 

ko‘rinishlarini ko‘rib chiqish zarur. 

Ishsizlik uch xil bo‘ladi: 

♦ friksion (ko‘ngilli); 

♦ tarkibiy; 

♦ siklik (davriy).